©: Hendrik van Kampen

Waskemeer is een karakteristiek en jong veenkoloniedorp, een streekdorp langs de Compagnonsvaart, de Haulerwijkstervaart. De vaart werd in 1756 door de Drachtster Compagnie gegraven op het dorpsgebied van Haule, tweeeneenhalve kilometer ten noorden van dit dorp. De nederzetting werd vanaf het einde van de 18de eeuw Beneden Haulerwijk genoemd en kreeg pas na de Tweede Wereldoorlog de status van zelfstandig dorp. Het werd er ook de Cruijmte of de Krompten genoemd, naar de kromming in de vaart. Een straat bij de bocht van de Haulerwijkstervaart naar de Mandevaart bewaart deze naam. De laatste vaart voert met enige bochten naar Bakkeveen.

Toen het in 1953 de status van dorp kreeg is het genoemd naar een poel in de Duurswouder Heide, die ten westen van het dorp op het grondgebied van Opsterland ligt. In 1849 blijkt van de grietenijkaart in de atlas van Eekhoff dat er aan beide zijden van de vaart al kilometerslange, vrij regelmatige bebouwing is gegroeid. De westelijke hoek van Beneden Haulerwijk is dan nog niet dichtbebouwd.

Ongeveer een halve eeuw later kwam er op deze hoek een coöperatieve zuivelfabriek tot stand. Weer een kleine eeuw later is de fabriek, die door concentratie in het zuivelbedrijf al was stilgelegd, afgebroken om ruimte te maken voor woningbouw.

Ten zuidwesten van het dorp zijn omstreeks 1900 op initiatief van de filantroop Pieter Wilhelm Janssen ontginningsboerderijen tot stand gekomen. Janssen had fortuin gemaakt in Indië en trok zich de slechte woonomstandigheden in Friesland aan. Woningverbetering koppelde hij in zuidoost Friesland, onder meer in Beets, Jubbega-Schurega, Terwispel en Waskemeer, aan de ontginning van de uitgeveende gronden. Bij de boerderijtjes hoorde ongeveer tien ha in cultuur te brengen grond. Bij Waskemeer bestaat de nog redelijk gave Janssenstichting uit negen van deze boerderijen. De boerenbuurschap ligt ten zuiden van de Leidijk langs de Duurswouder Heide. Aan weerszijden van deze Leidijk is tegen het dorp aan in de afgelopen tien jaar een bedrijvengebied ontwikkeld.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen