Bezienswaardigheden in Peins

Bouwstijl: Vroeggotisch, met Romaanse resten
Datering: ca. 1300
Restauratie: 1982

Ligging
Op een oude oeverwal ligt even ten noordoosten van Franeker het terpdorp Peins

Exterieur
De resten van tufsteen in de kerkmuren wijzen erop dat de eerste stenen kerk er al voor 1200 heeft gestaan. De huidige kerk dateert uit ca. 1300. De kerk is toen namelijk grondig verbouwd en vergroot met baksteen. Er zijn nog sporen aanwezig van vroeggotische vensters.
In 1902 is wegens bouwvalligheid de toren weggebroken en van oude steen een westgevel opgemetseld met daarop een spitstorentje waarin een klok hangt uit 1654. Deze klok is gegoten door Jurjen Balthasar.
De oude zadeldaktoren is te zien op een gravure van het dorp Peins uit 1791. In de Franse tijd is de toren, zoals bijna overal in die tijd gebeurde, door de gemeente geconfisqueerd om als wachttoren te dienen.

Interieur
De kerk heeft een klein negentiende-eeuws Van Damorgel, dat echter in de kern al uit 1700 dateert en toen door Jan Harmens uit Berlikum gebouwd is.

Huidig gebruik
De kerk van Peins kent een extensief gebruik. De protestantse gemeente huurt het gebouw nog regelmatig terug. Het gebouw is beschikbaar voor rouw- en trouwdiensten.

Er is met de 13de-eeuwse Gertrudiskerk nogal merkwaardig omgesprongen en toch heeft zij nog een middeleeuws karakter. Mogelijk dateert zij al uit de 12de eeuw en is zij omstreeks 1300 verbouwd. De kerk is opgetrokken in een levendige mengeling van gele en rode kloostermoppen. De noordmuur laat aan de westzijde een dichtgemetselde ingang zien van een afgeplatte korfboog met afwisselende rode en gele koppen die weer omvat is door een spitsboog. Schuin daarboven staat ter verlichting van de orgelgalerij een radvenster. In de zuidelijke muur heeft tegenover de vroegere noordingang een tweede ingang gestaan. Ook deze is gedrukt korfbogig, maar hier zit een rondboog boven. Ten westen van dit spoor staat een nog veel jongere ingangsrest. Het is een diepe segmentvormige nis met een tweelichtsvenster voor de voorkerk. Aan het bruinrode baksteenmateriaal te oordelen is deze ingreep van 1865. Toen is de kerk namelijk ingrijpend verbouwd en zijn in beide muren grote rondboogvensters gebroken met úitstekende dagkanten en ijzeren roeden.

In 1902 is de toren grotendeels gesloopt en de westgevel deels vernieuwd. Het restant toren risaleert uit de voorgevel en kreeg een ingang en een paar vensters waarvan de klimmende rondboogvensters in de top goed passen. Achter de geveltop is de houten geveltoren geplaatst met een gewelfd dak en een kleine, achtzijdige lantaarn met een spits. Deze toren is sinds een eeuw karakteristiek voor Peins geworden. In de zuidelijke gevelvleugel naast de toren is nog een spoor te zien van een klein spitsbogig venster. De driezijdige koorsluiting is geheel gesloten en aan die zijde is te zien dat het om een opmerkelijk brede kerk gaat.

Deze brede kerkzaal wordt gedekt door een houten tongewelf. In de koorsluiting is, vermoedelijk in 1865, het liturgisch centrum in één programma aangepakt met doophek, preekstoel met klankbord en de banken van de kerkbestuurders. Het orgel op de westgalerij is in 1867 gebouwd door L. van Dam & Zn. De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.