Nijsgjirrichheden yn Peins

Boustyl: Iergoatysk, mei Romaanske oerbliuwsels
Datearring: omtrint 1300
Restauraasje: 1982

Lizzing:
Op in âlde ouwerwâl leit in bytsje noardeastlik fan Frjentsjer it terpdoarp Peins

Eksterieur:
De oerbliuwsels fan dowestien yn de tsjerkemuorren wize derop dat de earste stiennen tsjerke der al foar 1200 stien hat. De tsjerke fan no is fan omtrint 1300. De tsjerke is doe nammentlik aardich ferboud en fergrutte mei bakstien. Der binne noch spoaren oanwêzich fan iergoatyske finsters.
De âlde sealtektoer is te sjen op in gravuere fan it doarp Peins út 1791. Yn de Frânske tiid is de toer, sa’t hast oeral yn dy tiid barde, troch de gemeente konfiskearre om as wachttoer te tsjinjen. Yn 1902 is om syn boufalligens de toer der by wei brutsen en is der fan de âlde stien in westgevel opmitsele mei dêrop in spitstuorke dêr’t in klok yn hinget út 1654. Dy klok is getten troch Jurjen Balthasar.

Ynterieur:
De tsjerke hat in lyts njoggentjinde-ieusk Van Damoargel, dat eins al fan 1700 is en doe troch Jan Harmens út Berltsum boud is.

Gebrûk hjoed-de-dei:
De tsjerke fan Peins wurdt ekstinsyf brûkt. De protestantske gemeente hiert it gebou noch geregeld werom. It gebou is beskikber foar rou- en troutsjinsten.

Er is met de 13de-eeuwse Gertrudiskerk nogal merkwaardig omgesprongen en toch heeft zij nog een middeleeuws karakter. Mogelijk dateert zij al uit de 12de eeuw en is zij omstreeks 1300 verbouwd. De kerk is opgetrokken in een levendige mengeling van gele en rode kloostermoppen. De noordmuur laat aan de westzijde een dichtgemetselde ingang zien van een afgeplatte korfboog met afwisselende rode en gele koppen die weer omvat is door een spitsboog. Schuin daarboven staat ter verlichting van de orgelgalerij een radvenster. In de zuidelijke muur heeft tegenover de vroegere noordingang een tweede ingang gestaan. Ook deze is gedrukt korfbogig, maar hier zit een rondboog boven. Ten westen van dit spoor staat een nog veel jongere ingangsrest. Het is een diepe segmentvormige nis met een tweelichtsvenster voor de voorkerk. Aan het bruinrode baksteenmateriaal te oordelen is deze ingreep van 1865. Toen is de kerk namelijk ingrijpend verbouwd en zijn in beide muren grote rondboogvensters gebroken met úitstekende dagkanten en ijzeren roeden.

In 1902 is de toren grotendeels gesloopt en de westgevel deels vernieuwd. Het restant toren risaleert uit de voorgevel en kreeg een ingang en een paar vensters waarvan de klimmende rondboogvensters in de top goed passen. Achter de geveltop is de houten geveltoren geplaatst met een gewelfd dak en een kleine, achtzijdige lantaarn met een spits. Deze toren is sinds een eeuw karakteristiek voor Peins geworden. In de zuidelijke gevelvleugel naast de toren is nog een spoor te zien van een klein spitsbogig venster. De driezijdige koorsluiting is geheel gesloten en aan die zijde is te zien dat het om een opmerkelijk brede kerk gaat.

Deze brede kerkzaal wordt gedekt door een houten tongewelf. In de koorsluiting is, vermoedelijk in 1865, het liturgisch centrum in één programma aangepakt met doophek, preekstoel met klankbord en de banken van de kerkbestuurders. Het orgel op de westgalerij is in 1867 gebouwd door L. van Dam & Zn. De kerk is eigendom van de Stichting Alde Fryske Tsjerken.