Easterwâlde
Easterwâlde is in âld agrarysk streekdoarp mei de (Drintse) karaktertrekken fan in brinkdoarp. It wurdt al yn 1207 foar it earst meld. De ferbining fan de Brink en de tinner beboude Oosterbrink, ‘t Oost, is de âldste buert. Noardeastlik fan de brinkfoarmige romte stiet de tsjerke op in plak dêr’t yn de 14e ieu al in tsjerke stien moatten hat as kearn fan de delsetting.
Yn de omjouwing leit in grut oantal buorskippen dy’t by Easterwâlde hearre, dêr’t sommigen fan weromgean op stichtingen fan belangrike famyljes. In oantal is al yn it sterk groeide Easterwâlde opnommen, oare besteane tsjintwurdich noch út in groep buorkerijen: Feanekoaten, Boekhorst, Buttinga, Heech en Leech Duerswâld, Medhuzen, Klazinga, Weper, Jardinga, Prandiga, Steginga en Nanninga. Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland wurdt yn 1788 meld: “t grootste en rykste Dorp der Grieteny, waar onder 57 stemmen behooren, ligt, byna als een eiland, tusschen de Kuinder en het Groot en Klein Diept beslooten. ... By de Kerk vindt men eene dubbele buurt, en daarenbooven in den omtrek veele huizen van naam, ten blyke, dat hier aleer veele vermogende en aanzienlyke familien hebben gewoond .... Ook heeft men hier van ouds her twee Windkorenmolens gehad, bekend by den naam van Ooster- en Veene Molen: en behalven de bosschagien en bouwlanden, omtrent de huizingen en wegen, zyn hier veele schoone weilanden, inzonderheid langs en omtrent de gemelde diepten en stroomen, als de Noorder- en boven al de Oosterwolder Kampen, en andere meer.”
De Kúnder of de Tsjonger ûntspringt even foarby Weper. It Grut Djip is yn in noardlike bôge om Easterwâlde hinne ek noch goed yn it lânskip te werkennen, mar it Lyts Djip is amper mear wat fan te sjen. Krekt 30 jier letter waard de Opsterlânske Kompanjonsfeart súdlik fan it doarp groeven en westlik fan de âlde kearn it Fyfde of Nanninga Ferlaat lein.
Easterwâlde krijt sûnt it begjin fan de 19e ieu geandewei ek de kenmerken fan in feartdoarp. Dêrfoar hat it doarp, sûnt 1886 it haadplak fan de gemeente Eaststellingwerf, in mearsidige struktuer krigen. De feart soarge foar prikkels om te ûntwikkeljen súdlik fan de âlde kearn. Op de gritenijkaart yn de atlas fan Eekhoff út 1849 docht bliken dat der by de Easterwâldster brêge oan wjerskanten fan de feart in buertsje fan goed tsien huzen stie en fierder nei it easten ta oan de noardlike wâl fersprate bebouwing.
Fan de twadde helte fan de 19e ieu ôf naam de feartbuert en de heaks dêrop steande Brinkstraat en Stationsstraat sterk yn betsjutting ta. Yn 1881 waard de wyk nei de Brink ta diels dimpt en fierder útdjippe: de Brinkstraat. Dêr kaam yn 1887 it gemeentehûs dat yn 1929-1930 ferboud waard. Frijwat fierder westlik fan it bebouwingskrús waard yn 1887 in suvelfabryk stichte dy’t nei kombinaasje mei oaren ta in belangrike yndustry foar Frico-tsiis útgroeide. Yn 1911 kaam der súdlik fan de feart in trambaan en krige it doarp in stasjon.
Yn ‘e rin fan de 20e ieu fûn earst fertichting en útwreiding plak oan de krusing fan feart en wei. Betide folkshúsfesting kaam der tichtby de âlde kearn, de Weemeweg en Kuipenstreek (dêr’t yn 1841 al earmekeamers boud wienen. Fuort nei de oarloch oan de Groote Singel, Prinsenstraat, Schapekamp, Hoge en Lage Esch en Martenskamp noardlik fan de feart en yn in buert efter it stasjon: Stationsplein, Brugkampweg, Moskampweg en wat letter oan de Oerkampweg. Dêrnei setten navenant grutskalige útwreidings oan de súd- en noardkant útein. Oan de súdeastkant groeide in grut bedriuweterrein.
De herfoarme tsjerke stiet op in grut en net al te rom tsjerkhôf. Noardlik is yn 1888 oan de Kuipenstreek dan ek in rom hôf oanlein. De tsjerke is ta ferfanging fan in midsieusk gebou yn 1735 ta stân kommen, in ynbannige sealtsjerke mei in trijekantige koarsluting en in houten geveltoer. De tsjerke besit in achtkantich doopfont fan sânstien út de 14e ieu en in hearebank út begjin 17e ieu. Yn it koar stiet in grut oargel út 1866.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
