Grou
Grou is fan oarsprong in ier midsieusk terpdoarp yn it Lege Midden mei in agrarysk karakter. Fanwege de sintrale lizzing tusken talrike wetterferbinings yn koe Grou him fan de 15e ieu ôf ûntjaan ta in delsetting fan hannel en skipfeart. Ein 18e ieu wurdt oer it doarp skreaun: “Grouw is een groot en vermogend dorp, liggende byna rondsom in het water; waarom men hier voorheen met geene rydtuigen af of aan kon komen. Doch voor niet veele jaaren heeft men van hier, midden door moerassige gronden, eenen rydweg aangelegd, die van eene genoegzaame hoogte is en op den Irnzumer Rydweg uitkomt.”
Grou wurdt dan ek in flekke neamd. It doarp leit net allinne oan en tusken it wetter yn, mar mei alderhande sleatsjes wurdt it ek trochsnien troch wetter. It âldste diel tusken de Pikmar en de Rjochte Grou is dan ek wol in archipeldoarp neamd. De wetterkes binne sa stadichoan allegearre dimpt mar troch de wirwar fan strjitsjes en steechjes is dat archipelkarakter noch goed te erfaren. Nettsjinsteande dat it doarp yn de uterste súdwestlike hoeke fan Idaarderadiel lei, waard it wol it haadplak fan de gritenij en letter gemeente. Dat bleau it, doe‘t yn 1984 de gemeenten Idaarderadiel, Utingeradiel en Raerderhim mei de gemeentlike weryndieling gearfoege waarden.
Doe‘t it belang fan de wetterwegen oan it ôfnimmen wie, kaam Grou net oan, mar wol by de Oeriselskestrjitwei (1826-1827) en noch tichter by it spoar Ljouwert-Swol (1868) te lizzen. Dêrnei ûntwikkele him wat ambachtlike en yndustriële bedriuwichheid – skipswerven, in grutte houtbewurkingsyndústry, in suvelfabryk en in fabryk foar suvelynstallaasjes – en boppedat waard Grou in favoryt wenplak. It plak oan ‘e Pikmar en wetterwegen dy‘t nei Ljouwert en it marregebiet yn it súdwesten liede, jouwe Grou alle kânsen om him yn ‘e 20e ieu te ûntwikkeljen ta in gesellich wettersportsintrum.
De doarpsútwreiding fûn plak yn it begjin fan de 20e ieu, yn it earstoan fuort eastlik fan de âlde kearn, benammen mei folkswenningen. It is in gebiet dat frij geef bleaun is. Datselde jildt ek foar de daliks nei de oarloch realisearre útwreiding dêr eastlik fan. Ek dat waard in karakteristike arbeiderswyk. De oare befolkingsgroepen bouden harren faak represintative wenten yn of yn ‘e buert fan de doarpskearn. Earst dernei is Grou nei it westen en it suden ta útwreide. Oan de autosneldyk A32 waarden fan de jierren njoggentich ôf bedriuweterreinen ûntwikkele.
Yn it noardlikste diel fan Grou riist de mânske midsieuske tsjerke op. Se is wijd oan Sint Piter en gruttendiels boud fan dowestien yn it begjin fan de 12e ieu, mar de súdmuorre is folle letter mei bakstien fernijd. It rûnsletten koar fan de wat ynspringende absis is ferrike mei prachtige, amper steurende klimmende bôgefriezen en sparfjilden. It skip is op romaanske wize fersierd mei brede sparfjilden mei rûnbôgen, foarsjoen fan flauwe spitsbôgige finsters en ferhege yn bakstien. Yn itselde materiaal krige it in rûbôgefries as ôfsluting. De noardgevel foarmet sadwaande in boeiend histoarysk patroan. De sealdaktoer is yn de 15e ieu oplutsen. De koarpartij is nei de Reformaasje fan de tsjerkeromte ôfskerme. Op dat plak setele lange tiid it gritenijbestjoer. De tsjerke wie doedestiids it religieuze en maatskiplik-politike brânpunt fan Idaarderadiel. It ynterieur hat iken meubels, sa as twa 17e-ieuske hearebanken mei famyljewapens en inkele banken mei útsnijde wangstikken út de 18e ieu. Yn de tsjerke hingje koperen kroanen. Om de tsjerke hinne is in libbendich ferskaat oan histoaryske bebouwing te finen.
Sa om healwei de 19e ieu hinne waard oan it sintrale plein in riedhûs boud. It krige in rêstige neoklassisicistyske foargevel mei in troch groeve, Ioanyske pilasters flankearre yngongspartij en in kroanlist op klossen.
It doarpspark oan de Parkstrjitte is yn 1893 yn opdracht fan de herfoarme gemeente nei in ûntwerp fan Gerrit Vlaskamp ta stân kommen efter it yn 1858 oanleine begraafplak. By de yngong stiet in boarstbyld fan Eeltsje Halbertsma, nei in ûntwerp fan J.H. Schröder. Even westlik hjirfan stiet it yn 1942, yn Delftse School-styl boude nije riedhûs. De ûntwerper wie J.H. Kropholler. It nije riedhûs is ek al net mear foar dat doel yn gebrûk.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
NLP: Beleef Friesland
