De Waddeneilanden zijn de spreekwoordelijke ’parels’ van Friesland. Vier, of eigenlijk vijf op een rij. Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog.  Texel valt op deze website helaas buiten de boot omdat het bij de provincie Noord-Holland hoort en deze website nou eenmaal over Friesland gaat.

Het ene Waddeneiland is nog mooier dan het andere. Een paar belangrijke en populaire eigenschappen hebben ze gemeen, de onmetelijk lange goudgele zandstranden.

Bij een bezoek aan een van de Waddeneilanden doen zich een paar bijzondere fenomenen voor. Bij vertrek en aankomst en op de boot kan het heel druk zijn, maar als je eenmaal op het eiland bent verspreidt deze drukte zich en ervaar je rust en ruimte. Destemeer als je op het strand bent aanbeland. Daar heb je kilometers zandstrand helemaal voor jezelf. Een ander fenomeen is dat je gezichten van de boot herkent op het eiland, op het fietspad of op het terras. Je ziet telkens weer dezelfde mensen voorbijkomen. Hierdoor lijken de Waddeneilanden groot en klein tegelijk.

Hoewel de Waddeneilanden allemaal dezelfde basisingrediënten bevatten zoals dorpjes, duinen en stranden, zijn ze op een bijzondere manier toch ook  weer verschillend van elkaar. Het ene eiland heeft meer bossen, het andere eiland meer heide. Het ene meer cranberryvelden het andere meer weilanden en boerenbedrijven. Het ene is autoluw en het andere niet. Allemaal hebben ze vele kilometers aan wandel- en fietspaden. De jeugd weet vooral Terschelling te waarderen. Gezinnen Ameland. Natuurliefhebbers en vogelaars Schiermonnikoog. Vlieland heeft een wat exclusiever karakter en is populair bij celebs.

Eén fenomeen blijft tot nu toe onbesproken, "eilandgevoel". Je moet er geweest zijn om dit fenomeen te herkennen. Het begint zodra de boot de trossen heeft losgegooid en eindigt als je bij terugkomst weer voet aan vaste wal zet in Holwerd, Lauwersoog of Harlingen. Er zijn boeken over geschreven. Dit eilandgevoel heb je, voor zover ik weet, alleen op de Waddeneilanden!

Akkrum is yn de betide Midsieuwen as terpdoarp ûntstien. Omdat it geunstich lei oan de súdlike wâl fan de âlde, meänderjende wetterloop de Boarn koe it doarp him foarspoedich ûntwikkelje.

Doe ‘t der yn de 19e ieu goede wegen- en spoarferbinings kamen, koe Akkrum de haadplakfunksje fan de gemeente Utingeradiel oernimme fan it minder geunstich lizzende Aldeboarn. De Oeriselskestrjitwei kaam as rykswei yn 1827-1828 klear en yn 1868 waard it spoar oanlein. It wie al earder in passaazjeplak foar it ferkear: “Akkrum is een vermaaklyk Dorp, dewyl alles, wat te paarde of met rydtuig van Leeuwarden naar ‘t Heerenveen en verder wil, hier door zynen weg moet neemen”, waard oan it ein fan de 18e ieu skreaun. Wilens hie it doarp him fan de terphichte ôf by it wetter en de Slachtedyk lâns ûntjûn as streekdoarp. It streekdoarp bûcht him mei de wetterloop fan de Boarn ta in elegante haadstruktuer. Fan west nei east litte de Ljouwerterdyk, it Heechein, de Buorren, de Kanadeeskestrjitte en fierderop de Boarnsterdyk ek in oangename ôfwikseling sjen fan sletten bebouwing en iepen romten. Yn de 19e ieu rekke de streek oan beide kanten alhiel beboud. Om 1900 hinne wie Akkrum yn it easten fêstgroeid oan it buordoarpke Nes. De earste doarpsútwreidings yn de 20e ieu fûnen dêr plak. Bgl. sa as it folksbuertsje mei tún-stedsk karakter fan De Túntsjes en De Stripe út 1919.

Nei de oarloch krige it wenwykje yn it súdeasten, efter it stasjon, stâl en doe waard begûn mei de wenningbou yn de súdlike strook. De yn 1949 yn tradisjonalistyske Delftse Schooltrant ûntwikkele Sinnebuorren krige de karakteristyk fan de optimistyske weropbou. Dêrnei binne yn de sechstiger jierren efter de Boarnsterdyk tusken Akkrum en it âlde Nes wenstrjitten oanlein. Dit diel fan it doarp is troch Rijksweg N32, letter ferdûbele ta autosneldyk A32, min ofte mear fan Akkrum ôfsnien. Fan it begjin fan de santiger jierren ôf hat de wyk noardlik fan de Boarn him ûntjûn en oan it ein fan de 20e ieu is de omfangrike wetterwyk Boarnstee noardlik fan Akkrum yn it lânskip oanlein. De herfoarme tsjerke stiet yn ‘e midden fan it doarp op in earder rom en heech lizzend hôf. De ynbannige sealtsjerke is yn 1759 boud ta ferfanging fan it midsieuske godshûs. De toer, ferdield yn trije fjilden en in ynsnuorre spits is yn 1882 oplutsen. De tsjerke hat meubilêr út de 17e en 18e ieu en yn fjouwer grutte rûnbôgefinsters sitte brânskildere finsters mei wapens út 1760-1762, dy ‘t yn 1940 rekonstruearre binne. Hjir skean tsjinoer stiet de meniste tsjerke, wol wat bûten de roailine, mar dat wurdt kompensearre mei in opfallend neoklassisistysk front mei in doryske yngongspartij en in sjarmante koepeltoer. It is ien fan de earste tsjerken yn dizze styl yn Fryslân en boud troch oannimmer Jacob Romein, dy ‘t frij wis syn soan Thomas Romein it ûntwerp meitsje liet.

Westlik fan de herfoarme tsjerke stiet efter in romme tún it tehûs foar frijgeselle dames en widdowen “Welgelegen”. S. Hoekstra makke yn 1924 it ûntwerp yn ekspresjonistyske styl wêrby ‘t foaral de middenpartij tusken de wat knierjende fleugels mei de rizige kape opfalt. It tehûs stiet op it terrein dêr ‘t fanâlds in bûten mei in besûndere tún stie. It prachtige achtkantige túnhûs mei koepeldak út de 18e ieu oan it Heechein is dêrfan bewarre bleaun. In besûndere tún is no te finen oan de Ljouwerterdyk; it is in lânskiplike tún fan Gabe Westra om it yn 1901 troch gemeente-arsjitekt F.H. Hoekstra yn in tige dekorative styl ûntwurpen Coopersburg hinne. Coopersburg is in tehûs fan 22 keamerswenningen, dy ‘t stik foar stik in tutegeveltsje krigen. De wenninkjes wienen bedoeld foar de minder fermogende Akkrumer âlderein. De út dit doarp ôfkomstige Folkert Kuipers (Cooper) stichte it tehûs nei ‘t hy yn Amearika in fortún makke hie. Kuipers hat foar himsels en syn frou in mausoleum oprjochtsje litten, yn 1906 útfierd nei in ûntwerp fan J.H. Schröder yn de Sezession-fariant fan de Jugendstil. Njonken de yngongspartij stean pleuranten en dêrboppe de portretmedaillons fan Cooper en syn frou.

Achlum is in terpdoarp mei in bysûndere foarm. De ferneamde Slachtedyk rint súdlik om de âlde kearn hinne, wylst de Achlumerfeart der nei it noarden ta by lâns rint. Yn ’e midden leit it iepen, ôfgroeven part fan de terp dat tsjintwurdich as in rom bemjitten keatsfjild brûkt wurdt. Op it súdlike part fan de hege terp stiet de midsieuske tsjerke mei diakenijwenten en pastorije en westlik dêrfan de saneamde kleasterpleats, in monumintale kop-hals-romppleats út de 18e ieu.

Mear nei it noarden ta fynt men yn in libbendich ritme benammen 19e-ieuske bebouwing by de feart lâns, wêrby’t de bysûndere dakpannen opfalle. Dit binne de read of blau glazuere Lucas IJsbrandpannen mei in laaifoarmich patroan, ûntwikkele yn Makkum en op it panwurk yn Achlum neimakke yn de tiid om 1900 hinne. By de feart stiet tusken de skildereftige bebouwing yn de karakteristike eardere doarpsherberch. Oan ’e westkant fan de doarpskom is wat bedriuwichheid te finen en de doarpsútwreidingen ha nei de oarloch mei namme yn it easten, oan de oare kant fan de Hitzumerweg, har beslach fûn.

De herfoarme tsjerke stiet op it hege part fan it oerbliuwsel fan de terp. It gebou is oarspronklik 12e-ieusk; de spoaren fan romaanske bôgen en tichtsetten finsterkes binne noch te sjen yn stikken muorrewurk fan dowestien, foaral oan de noardkant. Der sit in fraai reliëf (sûnder holle) fan rôze Bremer sânstien út de 14e ieu yn it muorrewurk. De toer datearret út de 15e ieu en de houten bekroaning mei in spitske is fan 1789. Ynwindich hat de tsjerke in geve protestantske ynrjochting mei meubilêr út it begjin fan de17e ieu. Tsjin de bûtekant fan de súdlike muorre oan stiet in plaat ta oantinken oan Ulbe Piers Draisma, in boer dy’t yn 1811 de “eerste onderlinge brandwaarborg van Friesland” oprjochte hat.

Eastlik fan Achlum stiet oan de noardkant fan de Slachtedyk op in omgrêfte terrein Groot Deersum, no in 18e-ieuske pleats, mar yn eardere tiden in state, wer ‘t de stinzepoarte fan noch boppe de grêft stiet. De ienichste yn Fryslân mei in trepgevel.


0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49 | 50 | 51 | 52 | 53 | 54 | 55 | 56 | 57 | 58 | 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 64 | 65 | 66 | 67 | 68 | 69 | 70 | 71 | 72 | 73 | 74 | 75 | 76 | 77 | 78 | 79 | 80 | 81 | 82 | 83 | 84 | 85 | 86 | 87 | 88 | 89 | 90 | 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 | 99 | 100 | 101 | 102 | 103 | 104 | 105 | 106 | 107 | 108 | 109 | 110 | 111 | 112 | 113 | 114 | 115 | 116 | 117 | 118 | 119 | 120 | 121 | 122 | 123 | 124 | 125 | 126 | 127 | 128 | 129 | 130 | 131 | 132 | 133 | 134 | 135 | 136 | 137 | 138 | 139 | 140 | 141 | 142 | 143 | 144 | 145 | 146 | 147 | 148 | 149 | 150 | 151 | 152 | 153 | 154 | 155 | 156 | 157 | 158 | 159 | 160 | 161 | 162 | 163 | 164 | 165 | 166 | 167 | 168 | 169 | 170 | 171 | 172 | 173 | 174 | 175 | 176 | 177 | 178 | 179 | 180 | 181 | 182 | 183 | 184 | 185 | 186 | 187 | 188 | 189 | 190 | 191 | 192 | 193 | 194 | 195 | 196 | 197 | 198 | 199 | 200 | 201 | 202 | 203 | 204 | 205 | 206 | 207 | 208 | 209 | 210 | 211 | 212 | 213 | 214 | 215 | 216 | 217 | 218 | 219 | 220 | 221 | 222 | 223 | 224 | 225 | 226 | 227 | 228 | 229 | 230 | 231 | 232 | 233 | 234 | 235 | 236 | 237 | 238 | 239 | 240 | 241 | 242 | 243 | 244 | 245 | 246 | 247 | 248 | 249 | 250 | 251 | 252 | 253 | 254 | 255 | 256 | 257 | 258 | 259 | 260 | 261 | 262 | 263 | 264 | 265 | 266 | 267 | 268 | 269 | 270 | 271 | 272 | 273 | 274 | 275 | 276 | 277 | 278 | 279 | 280 | 281 | 282 | 283 | 284 | 285 | 286 | 287 | 288 | 289 | 290 | 291 | 292 | 293 | 294 | 295 | 296 |