Bouwstijl: Vroeggotisch
Datering: 13e eeuw
Restauratie: 1983

Ligging
Aan de westrand van het dorp staat, pal naast de 20ste-eeuwse reconstructie van Uniastate, de dertiende-eeuwse kerk, niet te missen voor de treinreiziger tussen Leeuwarden en Sneek.

Exterieur
Het koor is uit de 14e eeuw en de toren en westwerk stammen uit 1858. Het meest oorspronkelijke metselwerk is aan de noordzijde zichtbaar. Bijzonder zijn de klokken van 1569 en een aparte steen boven de ingang in de buitenmuur met een wat boos kijkende mannenkop.

Interieur
De kerk bezit een zeer rijke inrichting, waarvan het 18e-eeuwse meubilair bijna geheel bewaard is gebleven met als pronkstuk de rijk gesneden preekstoel met allegorische figuren die vervaardigd is door E. Swalue in 1759.

Huidig gebruik
De kerk van Bears en Uniastate vormden vanouds een eenheid. Na de sloop van de state bleef het poortgebouw staan. Beeldend kunstenaar Beb Mulder heeft een ‘luchtspiegeling’ gemaakt van de contouren van de oude state die van verre opvalt. Veel bruidsparen laten zich hier fotograferen en anderen beklimmen graag de trap in de toren naar boven! Een video en een aantal vernuftige tentoonstellingskasten informeren u over het leven op de stinzen en states rond Leeuwarden. Een in de kerk verkrijgbare fietsroute leidt u langs nog bestaande adellijke huizen in de omgeving van Leeuwarden, zoals Dekemastate te Jelsum en het Poptaslot te Marssum.

Unia State Bears

Kreten klinken, gekraak van wapens en schilden, kanonnen bulderen en mannen rennen met zwaarden en speren af en aan. Gewonden kermen en paarden hinniken. De Schieringers belegeren de Vetkopers die zich in de versterkte Unia State verschansen. Door de dubbele grachten en de stevige poort is dit een lastig te nemen vesting. De Vetkopers, die zich uit de wijde omgeving en met voldoende voorraden op het stateterrein hebben teruggetrokken, verdedigen zich fel en belagen de vijand vanuit de 16 meter hoge toren. De slag duurt al uren. Over en weer zijn de verliezen groot, maar uiteindelijk trekken de aanvallers zich terug en verdwijnen richting Leeuwarden. De Vetkopers vieren hun overwinning. Dan wordt het stil rond de state.

Ook nu is het stil rond de replica van de vroegere state. Maar wie goed kijkt en luistert, ziet en hoort de geschiedenis. Vanaf de toren van de stalen luchtspiegeling zijn de kerktorens te zien van twaalf terpdorpen, waarvan men vroeger vriend en vijand zag naderen. In het noordoosten, op 8 kilometer afstand, ligt Leeuwarden met zijn moderne uitkijktorens. Vroeger was deze hoofdstad een verzameling terpdorpen.

Wie de trappen afdaalt van de stalen state zonder dak en muren kan, met enige moeite, de kamers zien waar men vroeger woonde, sliep en werkte. Niets is ingevuld. De fantasie krijgt alle ruimte.

Beneden heerst de stilte van een weids weidelandschap. Een pauw roept, schapen staan te dromen. Plotseling komt in een weiland een groep paarden met grote stofwolken in beweging, een beeld dat doet denken aan een naderende cavalerie. Dan verstilt alles weer tussen de fraaie beelden in de beeldentuin. De strakke lijnen van poort en luchtspiegeling tekenen zich scherp af tegen de Friese wolkenluchten. Een dorpsbewoner komt langs en verbreekt de stilte. Unia State in Bears: het mooiste plekje van Friesland.

De in de middeleeuwen aan Maria gewijde kerk staat op een terp met een kerkhof dat geheel is omgeven door een smeedijzeren hek uit het midden van de 19de eeuw. Het vroeggotische schip is in de 13de eeuw totstandgekomen en een eeuw later is het vijfzijdig gesloten koor toegevoegd. Het metselwerk laat een menging van gele en rode baksteen zien; bij het schip vooral geel en bij het koor is rood dominant. Het schip is geopend met grote spitsboogvensters. In de zuidmuur is de ingang dichtgemetseld; de korfbogig geprofileerde poort staat in een spitsbogige nis. Aan de noordzijde is de ingang van eenzelfde model in gebruik; in de nis zit een merkwaardige zandstenen saterkop. Het koor was eveneens met grote spitsboogvensters geopend. Eén exemplaar is er nog, twee zijn dichtgemetseld en aan de noordoostzijde staat een oorspronkelijk slank, met een stenen tracering ingedeeld spitsboogvenster waarvan de onderzijde is toegemetseld. De oorspronkelijke zadeldaktoren is in 1857 vervangen door een ongelede toren van kleine gele baksteen met een achtzijdige, ingesnoerde spits.

Tussen voorkerk en schip staat een wand met een balusterhek in renaissancevormen, een hek dat ongetwijfeld koorhek is geweest. De kerkruimte heeft een houten tongewelf en zware trekbalken. Het voornamelijk 18deeeuwse meubilair vormt een fraaie eenheid. Het hoogtepunt is de dooptuin met doopbekken en de in 1759 door Eylardus Swalue fraai gesneden preekstoel met klankbord en op de kuippanelen personificaties van de christelijke deugden. De hiertegenover staande herenbank van de familie Van Aylva is van 1761. Op de vloer van de kerk ligt een aantal belangrijke grafzerken, waaronder een roodzandstenen priesterzerk uit 1476 en zerken van de bewoners van Uniastate. In het orgel, in 1880 gebouwd door L. van Dam & Zn., zijn delen van het Schwartzburg-orgel uit 1750 verwerkt.

De kerk is sinds 1960 niet meer voor de eredienst in gebruik. In 1975 verwierf de Stichting Alde Fryske Tsjerken de kerk en zij wordt sindsdien voor culturele gebeurtenissen gebruikt, zoals een tentoonstelling over stinsen en staten in Friesland.

bij Stinzepaad 5: Uniastate

In Bears, tegenover de kerk, omgeven door weilanden, lag ooit Uniastate. Het adellijke huis is verdwenen maar het stateterrein met poort is bewaard gebleven. De oude poort, één van de acht nog bestaande in Friesland, heeft aardige bouwkundige details. Het bouwwerk uit 1616 bezit duivengaten, kruisvensters en een kleurrijk familiewapen. Het laatste is van het echtpaar Tyara-Buijgers, dat de state ooit heeft bewoond.
Uit de oudste gegevens blijkt dat de state in 1529 al bestond en toen Nyehuys heette. Toen woonden hier de Unia's, naamgevers van de state, opgevolgd door de families Tyara, Meinsma en Cathius. Omstreeks 1733 bezaten de Aylva's de state. Deze werd in 1756 afgebroken. Op de plaats is een boerderij verrezen, die er tot 1879 stond. In 1998 werd, na archeologisch onderzoek, op de historische plek een stalen constructie gebouwd, die de contouren van Unia state weergeven.
De 'luchtspiegeling' en het opschrift 'Omnia deus' (alles van God) op een oude steen in de poort herinneren nog aan de verdwenen Unia state. In de kerk van Bears is een permanente expositie over de geschiedenis van staten en stinzen in Friesland ingericht.

Toegankelijkheid:

• 1 april tot 1 oktober maandag t/m vrijdag, 10.00-17.00 uur, zaterdag en zondag, 14.00-17.00
• 1 oktober tot 1 april woensdag t/m vrijdag, 10.00-15.00 uur en op afspraak.
• Bezoekerscentrum Staten en Stinzen in de kerk.