©: Jan Dijkstra

Het terpdorp Tzum is van heinde en ver te herkennen aan de hoge kerktoren. De toren is in totaal 72 meter hoog en bezit een opmerkelijk hoge spits: de romp meet 31, de spits 41 meter. De spits is een wonder van timmermanskunst. Een opschrift vermeldde dat hij in 1548/’49 onder leiding van torenmeester Cornelis Claesz. is gebouwd. De romp heeft een hoge spitsbogige ingang met visblaastraceringen van zandsteen, even hoger bevatten alle zijden spitsboognissen en boven kwamen nissen in korfboogvorm met galmgaten. ‘De Kerkbuurt is vry groot, en bestaat uit eene ruime dubbele streek huizen, ter wederzyden van eene welgevloerde straat, en voorts uit drie of vier bystraatjes’ wordt aan het einde van de 18de eeuw geschreven.

Tzum is een flink dorp, het grootste van het vroegere Franekeradeel. Ruimtelijk wordt de kern bepaald door een T-kruising met aan de noordzijde de grote kerk met de immense toren die ook nog op een hoge terp staat. Daartegenover staan op de hoek van de Voorstraat de herberg en even verder, een beetje teruggerooid, het oude schooltje van gele steen waarvan de eerste steen in 1830 is gelegd. Naast de kerk staat de pastorie van vlak na 1900, thans in gebruik als verenigingsgebouw.

De hoofdstraat, de Voorstraat, komt vanuit het zuiden op de kerk uit. Bij de kruising is er compacte bebouwing, verder naar het zuiden toe verbreedt de straat zich. Daar hebben de huizen aan de oostzijde overtuinen. Vlak daarbij kruist de Oudemeer de straat, een schilderachtige vaart met waterbuurtjes. Zowel de uitvalsweg richting Wommels als die richting Franeker hebben een open lintbebouwing, waartussen enkele deftige dorpshuizen en monumentale boerderijen zijn te zien.

De kerk is oorspronkelijk romaans, maar de naar het dorp gerichte zuidzijde is later ommanteld met kleine gele steen. Aan vooral het westelijke gedeelte van de noordmuur is de tufsteen van romaanse herkomst te zien, compleet met spaarvelden en een rondboogfries. De kerk is in latere eeuwen vergroot.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel

© Foto voorblad: Jan Dijkstra