©: FrieslandWonderland

Exmorra is een terpdorp dat oorspronkelijk grotendeels werd omringd door vaarten, plassen en meren. Onder andere door het onmiddellijk ten westen aan de dorpskom grenzende kleine Kerkmeer en de verder westelijk van het dorp gelegen grote Koude of Makkumermeer. De binnenvisserij schijnt er dan ook te hebben gebloeid. De meren en plassen zijn drooggemalen en van de vaarten bestaat alleen nog het Exmorra vaartje dat van het noorden van het dorp naar de Makkumervaart loopt.

Buiten de terp met de kerk heeft het dorp zich ontwikkeld langs de wegen en paden die het dorp met de omgeving verbinden. Naar het oosten met Bolsward, naar het zuidwesten met Allingawier en verder Makkum en naar het noorden met de Exmorrazijl, waar een klein buurtje is ontstaan, en verder naar Schraard. Van de streekjes langs de wegen is vooral die naar het noorden monumentaal. Daar staat aan de oostzijde een korte streek met de gereformeerde kerk en aan de andere zijde een lange reeks van eenvoudige, onderling verwante dorpshuizen van de kenmerkende Friese drielingen, gele steentjes, die een prachtig ritme opleveren.

De oude dorpskerk ligt zuidelijker en iets achter de streekbebouwing. De kerk met zadeldaktoren dateert uit de eerste helft van de 13de eeuw. Bij de restauratie in 1963/’66 kwamen achter de pleisterlaag sporen van romaanse vensters tevoorschijn. Ze zijn in de noordmuur hersteld. Het koor bezit smalle spitsboogvensters. De kerk heeft sierlijk metselwerk van rood en geel baksteenmateriaal. De westelijke muur en toren zijn na een ramp herbouwd. In 1836 is de toren namelijk door een windhoos vernield.

Het dorp maakt deel uit van de Aldfaers Erf route, waarvan hier het Fries Landbouwmuseum, het dorpsschooltje annex grutterswinkel en het Jan Aukeshûske met een tentoonstelling over nuttige handwerken en een dorpsschoenmakerij kunnen worden bezocht. Het dorp heeft in de naoorlogse periode een bescheiden uitbreiding van enkele straten en hoven gekregen. Die is aan de westzijde en tamelijk diep gelegen, waarschijnlijk op de plaats van het voormalige Kerkmeer.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
FYP: Gemeente Sudwest Fryslân

© Foto voorblad: FrieslandWonderland