Algemeen

De totale oppervlakte van de gemeente Ameland is bijna 270 vierkante kilometer. Het grootste deel daarvan bestaat uit ‘buitenwater’: de zee. Het eiland zelf beslaat iets minder dan 60 vierkante kilometer. Op 1 januari 2008 woonden er 3569 mensen op het eiland. Het jaarlijkse aantal bezoekers ligt ruim boven het half miljoen! En dat is niet zo vreemd, want het eiland heeft op alles in huis voor een onvergetelijk verblijf. Zon, zee, strand, duinen, bos, natuur, cultuur, rust, vertier….

Geschiedenis

Van de periode vóór 1300 is niet zoveel bekend; er zijn maar weinig historische vondsten zijn uit die tijd. Wel weten we dat de waddeneilanden destijds voor de scheepvaart dienden als vluchtplaats. De eerste permanente nederzettingen zijn waarschijnlijk pas na 1300 ontstaan.

In de eerste helft van de vijftiende eeuw werd in Ballum een slot gebouwd door Ritske Jelmera, een vermogend, ontwikkeld en tot de Friese adel behorend man. Na diverse erfeniskwesties werd het slot in 1447 tijdens een geding officieel toegewezen aan Hayo Jelmera, later bekend als Hayo van Cammingha, ‘heer van Ameland’. Hij verkreeg daarbij ook het erfelijk recht op ‘zeevond’. Dat recht hield in dat alles wat aanspoelde op het eiland, toekwam aan de bestuurder van het eiland. Nu is dat nog steeds zo, alleen maakt de burgemeester normaal gesproken geen aanspraak op dit recht.

De Cammingha’s bestuurden het eiland ruim twee eeuwen, tot het in 1681 overging in handen van de familie Thoe Schwartsenberg Hohenlandsberg. Die verkocht het eiland in 1704 voor f 170.000,- aan Johan Willem Friso, erfstadhouder van Friesland. Daarmee werd Ameland eigendom van de Oranjes. Nog steeds is “vrij- en erfvrouwe van Ameland” één van de titels van de koningin. Het Jelmeraslot raakte in de loop van de eeuwen in verval en werd in 1829 gesloopt. Maar Ballum bleef het bestuurlijk centrum van het eiland.

De dorpen

Op Ameland liggen vier dorpen: Hollum, Ballum, Nes en Buren. Vroeger had het eiland nog twee dorpen, Sier en Oerd. Door de natuurlijke 'verplaatsing' van het eiland in oostelijke richting zijn deze dorpen in zee verdwenen.

Ballum is met 370 inwoners het kleinste dorp, maar vormt dus al sinds de 15e eeuw het bestuurlijk centrum. In 1975 werd, vrijwel op dezelfde plaats waar vroeger 'het slot' stond, het gemeentehuis gebouwd. In het dorp staan nog vele woningen uit de 18e eeuw en de oude boerderijen in het dorp herinneren aan het agrarisch verleden. Naast het dorp ligt een klein vliegveld, dat onder meer wordt gebruikt voor rondvluchten en paraspringen.

Buren is het meest oostelijke dorp en telt 670 inwoners. Vroeger was het een agrarische buurtschap die viel onder Nes. Nog steeds wordt het beeld van de dorpskern gedomineerd bepaald door oude boerderijen, die tegenwoordig veelal een recreatieve bestemming hebben.

Midden in het dorp staat een beeldje van Rixt van het Oerd. Rixt leefde van het jutten, totdat er een periode aanbrak waarin zij niks op het strand vond. Toen het op een avond stormde heeft zij gezorgd dat een schip strandde door een lantaarn in de duinen. De volgende dag vond ze het levenloze lichaam van haar zoon die op het schip had gezeten.

Hollum is met bijna 1300 inwoners het grootste dorp van het eiland. In het meest westelijk gelegen dorp staat de Nederlands Hervormde kerk, een laat middeleeuwse kerk met een zadeldaktoren, daterend uit de vijftiende eeuw. De begraafplaats rond deze kerk kent veel oude grafstenen, die herinneren aan de tijd van de walvisvaarders. Hollum is het dorp met het oudste huis van Ameland. Het huis staat aan de Johan Bakkerstraat 6, en is van 1516.

Ten noordwesten van het dorp staat de in 1880 gebouwde vuurtoren, die bestaat uit aan elkaar geschroefde gietijzeren segmenten, een voor die tijd revolutionaire bouwmethode. De toren zelf is 48 meter hoog, maar door de ligging op een duin is de lichthoogte bijna 60 meter. Op 10 mei 1881 werd voor het eerst een petroleumvlam- licht ontstoken. Tegenwoordig is de toren met een lichtsterkte van ‘4,5 miljoen kaars’ één van de sterkste ter wereld. Nadat in 2004 werd besloten dat de toren niet langer bemand hoefde te worden, is de toren in 2005 opengesteld voor het publiek. Ten noordoosten van het dorp ligt een 9-holes golfbaan, de eerste overzeese golfbaan van Nederland.

Nes (1180 inwoners) is vanwege de centrale ligging het bruisende centrum van het eiland. De winkels en restaurants met terrasjes harmoniëren met de prachtige oude huisjes en gebouwen die dit dorp een heel bijzondere sfeer geven. De oude kern van het dorp is gebouwd rond de vrijstaande toren uit 1732. De korenmolen 'Phenix' stamt uit 1880. Honderd jaar later werd deze molen door de gemeente aangekocht en, na restauratie, opengesteld voor publiek.

Tekst: Gemeente Ameland