Bezienswaardigheden in Waaxens

Waaxens, Tjessenswei 8: pastorie

Ook voor deze pastorie in een klein dorp in het noorden van Friesland, heeft de ontwerper zijn best gedaan om mooi werk te leveren. Aannemer J. Faber uit Lioessens heeft in 1894 de pastorie gebouwd in traditionele stijl, volgens het ontwerp van G.A. van der Meulen, timmerman-molenaar uit Leeuwarden.

De decoratieve elementen zijn aan de neo-renaissancestijl ontleend. De hele voorgevel is een aaneenvoeging van siermotieven: rusticablokken, diepreliëf, diamantkoppen, een panelen-fries, mozaiek-trommelvelden, putti en dergelijke.

De Thomaskerk staat op een hoog, scherp afgegraven terprestant. De oorsprong ligt in de 12de eeuw; de oudste muurresten aan de oostzijde van de toren en de voet van het westelijke gedeelte van de noordmuur wijzen daarop . De resten geven aan dat er toen een gereduceerd westwerk heeft gezeten. In de eerste helft van de 15de eeuw is de kerk met toren sterk in gotische vormen vernieuwd, uitgebreid en van een driezijdige sluiting voorzien. De gotiek is het best aan de zuidzijde te herkennen. Daar staan kleine spitsboogvensters in de traveeën tussen eenmaal versneden steunberen. In het midden staat een groot spitsboogvenster met een bakstenen vorktracering. Het westelijke gedeelte heeft stukken metselwerk met afwisselend rode en gele moppen. Daar staat een korfbogige ingang in een spitsbogige nis. Ook aan de noordzijde staat een ingang in soortgelijke vormen, omringd door afwissend rode en gele banksteen. De noordmuur is geleed met steunberen maar er staan maar twee kleine spitsboogvensters in. De driezijdige koorsluiting heeft hetzelfde karakter met beren en vensters. De zadeldaktoren is verschillende malen gerepareerd en vernieuwd, is ingebouwd en de westgevel is tegelijk met de westmuur van de kerk vrij laat opnieuw in kleine steen opgetrokken.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf. In de koormuur is een grote piscinanis in gebruik als vitrine voor archeologische vondsten. In de vloer liggen een paar renaissancezerken waaronder één van Benedictus Gerbrandtsz en een kinderzerkje. De preekstoel binnen het doophek met balusters en met klankbord heeft gecanneleerde zuiltjes aan de kuip en gekorniste panelen. Ertegenover staat de overhuifde herenbank met gegroefde zuilen en een bekroning van een rolwerkaedicula met de alliantiewapens Harinxma thoe Slooten-Burmania. Tegen de noordgevel is een zandstenen epitaaf geplaatst voor Douwe van Aylva die op 28-jarige leeftijd in 1592 bij Deventer sneuvelde. Opmerkelijk is de voorstelling van de naakte godin van de strijd, Athena, op het midden van het veld. Het orgel op de westgalerij is in 1925 gebouwd door Bakker & Timmenga uit Leeuwarden.

Toegangspoort Sjuxmastate

Aan de vroegere Sjuxmastate op het door grachten omgeven terrein in Waaxens, herinnert alleen de oude bakstenen poort. De state is al omstreeks 1755 afgebroken.
Als oudste bewoner is de hoofdeling Douwe Syuersma bekend. In de zestiende eeuw vererfde de state op Abba Syucksma, die in 1522 grietman van Ferwerderadeel was. Eerst verbleef hij op Camminghastate te Ferwerd maar in 1539 woonde hij op Sjuxmastate.
In de zeventiende eeuw was Ernst Mockema van Harinxma thoe Slooten eigenaar van de state. Hij trouwde in 1616 met Tiete van Botnia. Aan hen herinnert het alliantiewapen in de gevel van de toegangspoort. De Harinxma’s bleven de state tot de afbraak bewonen.
In de doorgang van het diepe poortgebouw bevinden zich gewelven. Het bouwwerk heeft een zadeldak tussen twee tuitgevels. De buitenzijde is sober met enkele accenten zoals de gevelsteen met het genoemde alliantiewapen en de sluitsteen boven de poortopening. In het wapen is het jaartal 1668 vermeld. Dit is opmerkelijk, aangezien het huwelijk van de bezitters van de wapens al in 1616 plaatsvond. Aan de binnenkant zijn in de muren vele gibbengaten voor de duiven uitgespaard, zoals in vele andere poorten in Friesland het geval was.
Waar vroeger Sjuxmastate stond, bevindt zich nu een kop-hals-rompboerderij.