©: Hendrik van Kampen

Scherpenzeel is een streekdorp dat in de Middeleeuwen aan de Padsloot is ontstaan. De eerste vermelding van het dorp is van 1245. Vanaf het zuiden, vanaf Spanga, liep de Padsloot in een boog door de westelijke hoek van Weststellingwerf om ook de dorpen Scherpenzeel, Munnekeburen en een deel van Oldelamer te ontsluiten. Naast de sloot liep een voetpad. Op de grietenijkaart in de atlas van Schotanus uit 1716 staat de bebouwing van het streekdorp bij deze sloot aangegeven, terwijl aan de even westelijker gelegen weg, de Grindweg die nu de voornaamste verkeersverbinding vormt, bijna nog geen bebouwing staat.

De Tegenwoordige staat van Friesland wist in 1788 te melden dat Scherpenzeel: ‘even als Spangen, eene Kerk heeft met een spits torentje, en ligt in ’t Noordwesten van gemelde Dorp. De landeryen loopen van de Scheen tot aan de Kuinder, gelyk mede in de zes volgende Dorpen plaats heeft.’ In de 19de eeuw is er in de omgeving veel turf gegraven. Op de kaart in de atlas van Eekhoff uit 1850 is dat zichtbaar. Ook het begin van de verschuiving van het dorp in westelijke richting naar de Grindweg is te zien. Het dorp bestaat nu uit anderhalve kilometer lange, vrij geconcentreerde lintbebouwing, bebouwing die in noordelijke richting minder gesloten doorgaat.

Iets ten zuiden van het midden staat oost van de weg de georiënteerde, driezijdig gesloten zaalkerk uit 1788, die in 1860 uitgebreid is met een noordelijke dwarsarm. De drieledige, levendig gedetailleerde toren is in 1879 verrezen. De kaarsrechte Grindweg in het dorp kent een vrij gevarieerde bebouwing met wel levendige ‘verstoringen’ van de rooilijn. Daarin vormt de kerk een stedenbouwkundig hoogtepunt.

Bij de afslag van de Pieter Stuyvesantweg naar de zuidelijke entree van het dorp staat de gedenknaald van Pieter Stuyvesant, wiens vader als predikant in Scherpenzeel stond. De beroemde vaderlander is in het oostelijker gelegen dorp Peperga geboren. De gedenknaald bestaat uit een elegante ionische zuil op een hoog basement met op de schacht een portretmedaillon van brons en ter bekroning een veelmastig zeilschip.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen