Twizelerheide
Twizelerheide is in jong heidedoarp dat yn de 18e en 19e ieu stadichoan ûntstien is op de ôfgroeven hege feangrûn op de noardwestlike parten fan de doarpen Koaten en Twizel dy’t oan de Swadde ta rikten. Tichtby dizze âlde agraryske doarpen wie de ôffeane grûn yn kultuer brocht mei ikkers tusken beamwallen; fierder nei it easten ta wie it heide dy’t op lytsskalige wize yn kultuer brocht waard. Oan it ein fan de 18e ieu wie der noch amper sprake fan bewenning. Dêrnei kaam der fersprate bebouwing oan sânpaden, dy’t oer de gemeentegrinzen fan Kollumerlân en Dantumadiel trochrûn. Bebouwing is in grut wurd, de ûnderkommens fan de heidebewenners wienen spitketen fan plaggen en reid.
Oan it âlde Wyldpaed wie fanâlds al sprake fan agraryske bebouwing. Westlik dêrfan kaam stadichoan wat konsintraasje oan de nij oanleine Bjirkewei, dy’t him ûntwikkele ta haadstrjitte. Dêr waard noch foar de bou fan de earste tsjerke, eastlik fan de bebouwing, yn 1870 it begraafplak oanlein. Yn 1954 is der in klokkestoel mei sealdak pleatst, de noardlikste fan Fryslân. It klokje wurdt de ‘heidebingel’ neamd.
De earste grifformearde tsjerke kaam yn 1911 mei pastorije oan de Bjirkewei. De freonlike sealtsjerke stiet wat weromlutsen mei in op kolommen rêstend portaal en op de foargevel in houten dakruter. Oan dizze wei kamen yn 1910 de earste folkswenten fan de wenningstichting. De herfoarme tsjerke is yn 1878 oan in sydstrjitte, de Tsjerkebuorren ta stân kommen.
It doarp is útgroeid ta in flinke delsetting fan arbeiders en lytse boargerhuzen. Nei de oarloch binne útwreidingswiken yn it noarden oant De Swadde en it súdeasten kommen. It heideferline is noch wat te priuwen oan de súdwestkant. Dêr steane oan de Hillebrandsreed, Raepdraaiersreed, Fokke Zwaagmansbuorren en omjouwing de frijsteande arbeiderswenten op romme kampkes lân dy’t de wenningstichting om 1920 hinne en de jierren foar de oarloch bouwe liet om de keten te ferfangen. Se wurde no as lytse filla’s mei parktunen bewenne.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
