Tsjerkgaast
Tsjerkgaast is in streekdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is op in izige kearwâl, in útrinner fan dy yn Gaasterlân. Om it doarp hinne lei leechlân en troch it doarp hinne rint in âlde dyk dy’t fan Starum troch Gaasterlân nei Doanjewerstal rint. Op de gritenijkaart fan Schotanus stiet it as in ridlik beboude streek oanjûn mei yn it westen Kleine Gaast en yn it easten Wollegaast, buerten op deselde keardaam.
Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland werd in 1788 gemeld: ‘Tjerkgaast, als of men zeide Kerkheuvel, is een goed Dorp. … De kerk, met een klein spits torentje voorzien, staat op het midden van den zandigen heuvel, op welken dit Dorp gebouwd is, aan den rydweg naar Sloten. Tusschen beiden ligt het buurtje kleine Gaast, alwaar een Wier het overblyfzel van een State is. In ’t Noordoosten vindt men nog een buurtje, de Wollegaast genoemd, beide insgelyks op heuveltjes gelegen. … Oudtyds lag hier Solkama State, die reeds van overlang verdweenen is. Rondom de kerk, op de hoogte, heeft men goed korenland; doch de overige landen zyn laag: men vindt ’er achttien kleine Polders, binnen welke goed weiland is; doch de jaarlyks onderloopende Buitenlanden zyn zeer dor en moerassig.’
De tsjerke mei in trijekantich koar en in houten geveltoer is yn 1703 boud om in eardere te ferfangen. Om de tsjerke hinne is wat komfoarming mei fariearde bebouwing foaral út de lette 19e of betide 20 ieu.
De buorskip Wollegaast is yn 1848 trochsnien troch de rykswei fan Snits nei De Lemmer. By de krusing Spannenburg is doe al gau de herberch ‘Het Wapen van Friesland’ kommen. In gebou dat in neoklassicistyske, op doryske pylders rêstende middenopbou krige mei toskaanske pilasters en in fronton. Dizze is gearstald út ûnderdielen fan de yn 1945 yn Langwar ôfbrutsen Doumastate. Letter is Spannenburg ek noch trochgroeven troch it Prinses Margrietkanaal. Yn 1970 ferriisde de rom 80 meter hege strielferbiningstoer en al earder waard in ynstallaasje fan it wetterliedingsbedriuw boud dy’t faak ferboud en útwreide is.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
