Sondel
It streekdoarp Sondel leit op de súdlike sânrêch fan Gaasterlân en sil lykas de oare doarpen op dizze rêch om 1300 hinne ûntstien wêze. It doarp hat by de tsjerke in komfoarmige fertichting. By de Sondelergaast noardwestlik rikt dy rêch oant mear as sân meter. Noardlik fan Sondel leit de buorskip Delbuorren, westlik it okkerdeis opromme Dútske bunkerkamp dat lang as bungalowpark yn in rekreaasjegebiet tsjinst dien hat. Súdlik fan Sondel leit it natuergebiet de Sondeler Leijen.
De herfoarme tsjerke is yn 1870 op de fûneminten fan in foargongster boud en stiet op in heech lizzend tsjerkhou. It is in sealtsjerke mei in trijekantige sluting mei op de westgevel in geveltuorke dat mei sink beklaaid is mei in ynsnuorre spits. Dêr hinget in 14eieuske klok yn. De tsjerke hat in 17eieuske kânsel, in oerkappe hearebank en in oargel út 1897 fan Bakker en Timmenga.
Bûten inkele nochal ticht beboude streken hat it doarp in stik as wat monumintale buorkerijen, û.o. in kop-romp en in kop-hals-romppleats út de 18e ieu. De út it ein fan de 19e ieu datearjende stjelpbuorkerij Beuckenswijk falt it meast op fanwege de enoarm úthoude tinkstiennen dy’t de flanken fan de foargevel siere. Se binne út 1780 en 1785 en binne ôfkomstich út it eardere bûtenferbliuw Beuckenswijk. Dat waard bewenne troch it patrisyske pear Johannes Petrus van Hylckama en Titia Rinia van Nauta.
Súdeastlik fan Sondel leit oan de kust Takosyl, it plak wêr’t de Ie, eartiids it wichtichste farwetter om súdwest Fryslân te ûntsluten, yn de Sudersee út kaam. Oer Takosyl geane ferhalen fan smokkeljen en oare boeverij. Der lei in skipfeart en streamslûs dy’t yn it midden fan de 20e ieu ferfongen is troch in ynlitslûs dy’t by in tekoart oan wetter yn de Fryske boezem iepen setten wurdt. Oan de Lemster kant fan de Ie en efter de eardere seedyk leit in Joadsk tsjerkhou, yn 1802 stichte, letter nochris útwreide en tsjintwurdich yn behear fan de natuerbeskermingsorganisaasje It Fryske Gea.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
