Ryptsjerk
Ryptsjerk is in streekdoarp dat mooglik al yn de Midsieuwen ûntstien is en dat yn de 16e ieu in ympuls krige doe’t stedhâlder George Schenk van Toutenburg súdwestlik fan de streek in bûtenferbliuw stichte. It doarp kaam deunby de yn 1528/31 oanleine dyk fan Ljouwert nei dit Toutenburg te lizzen. Op de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 is Ryptsjerk lykas dy fan Trynwâlden in doarp mei frij losse bebouwing by in pear troch beammen omseame wegen en paden lâns. Súdlik lizze Toutenburg en Hanenburg oan de dyk dy’t nei Tytsjerk en Suwâld liedt. Oer wetter is it doarp nei it westen en easten ûntsletten.
Yn de Tegenwoordige Staat van Friesland waard yn 1786 fan Ryptsjerk meld: ‘Dit dorp is door menigvuldig geboomte zeer vermaakelyk, ook water- en vischryk, waarom ’t ook veel door watervogelen bezocht wordt, die hier in menigte, door middel van verscheiden kooien, gevangen worden. … In ’t Zuiden aan de Zwarteweg heeft men verscheiden fraaie buitenplaatsen, wier oudste is Toutenburg, alhier aan den rydweg naar Tietjerk. … Het grootste gedeelte van de Zwarteweg … behoort onder dit dorp.’ De Swartewei waard yn 1830 ferbettere en ferlingd ta ryksstrjitwei fan Ljouwert nei Grins.
Yn de tsjerkebuorren stiet de yn 1757 boude tsjerke, in sealtsjerke mei in trijekantige sluting en in ynboude toer mei in ynsnuorre spits. Fan it meubilêr datearje de preekstoel mei doophek en fjouwer hearebanken út it twadde kwart fan de 17e ieu. By de tsjerke stiet in buorkerij dy’t mei in dwers pleatst foarhûs mei útboude halsgevel ferwiist nei de 18e ieu, mar it resultaat is fan wer brûken yn 1878.
It bûtenferbliuw Vijversburg út ûngefear 1725 is yn 1844 yn opdracht fan dr.Nicolaas Ypeij ferboud. It is hielendal pleistere en fertoant nei neoklassicistyske details. Yn it leste jier is it park nei ûntwerp fan Lucas Roodbaard yn lânskipsstyl ferboud. Oan de Swartewei stiet it túnhûs mei in omrinnend balkon. De Stichting Op Toutenburg is in âldereinkompleks yn neorenêssânsestyl nei ûntwerp fan H.H.Kramer.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
