Rijs
Riis is in streekdoarp op in hege sânrêch, dat fan it midden fan de 19e ieu ôf stadichoan syn hjoeddeistige foarm krige fan in frij losse kearn mei fierder fersprate losse bebouwing.
Riis wie fanâlds in buorskip by Murns en hat nea in tsjerke hân. Oan it begjin fan de 16e ieu kaam der in úthôf fan de Sint-Odulphusabdij fan Himmelum en yn de twadde helte fan de 17e ieu waard it bûten mei Huis Rijs stichte troch De Ruyter de Wildt, âld sekretaris fan de admiraliteit fan Amsterdam, dy’t de heidefjilden ûntginne liet en der nôt en tabak plante. In oar part rjochting hege kust beplante er mei bosk yn in formele oanlis dy’t noch altyd as stjerrebosk te werkennen is. Letter wie it bûten yn hannen fan de famylje Van Swinderen, dy’t it bosk midden 19e ieu yn lânskiplike styl útwreidzje liet.
Yn dit Riister bosk, sûnt 1941 yn besit en behear fan It Fryske Gea, stiet in seiskantich empire timpeltsje út 1814 om de befrijing te betinken fan de Frânske oerhearsking. It bosk is in trekpleister dat mei de kustrekreaasje yn dizze streek al foar de oarloch toerisme op gong brocht, wêrfoar ek inkele hotels en ferdivedaasje stichte waard. It is ien fan de drokst besochte parkeftige bosken fan Fryslân.
Filla “Mooi Gaasterland” waard yn 1912 boud yn opdracht fan de yn Den Haach festige “Maatschappij Gaasterland”. It wie wenhûs mei kantoar foar de administrateur. Dizze maatskippij hie in protte bosk en oare besittingen yn Gaasterlân kocht fan de famylje Van Swinderen. De filla is ûntwurpen troch de Haachse arsjitekt M.J. van der Schilden yn de fernijingsstyl. In protte bosk waard roaid om it hout te ferkeapjen en de landerijen te ferpachtsjen. De maatskippij waard yn 1924 likwidearre. De Utrechtse Diocesane bond der Katholieke Arbeiders Beweging festige yn de filla in koloanjehûs foar ûnder mear bleeknoaskes út de stêd. Yn dy tiid waard efter de filla in kapel boud. Yn de santiger jierren doe’t it in algemien medysk bernetehûs wie, waard it útwreide mei in koloanjedoarp.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
