©: FrieslandWonderland

Aldehaske is in streekdoarp dat om 1200 hinne ûntstien is op de ûntginningsas tusken Westermar (de Jouwer) en It Hearrenfean yn. It wie in wichtich doarp fan it Hasker Fyfgea, dêr’t Sniksweach, Westermar, Haskerhoarne en Nijehaske ek by hearden. Op de meast iere gritenijkaart, dy fan Schotanus út 1718, is it oan de wei en de noardlik dêrfan rinnende feart, de Oerspitting, in ridlyk beboude, lang útstrekte streek. De bebouwing stie destiids allinne mar oan ‘e súdkant fan de wei en de tsjerke stiet noch fierder fan de dyk ôf. Oan de noardkant lizze de Aldehasker Utgongen en noardliker de Hasker Mieden mei in strook dêr tuskenyn, De Dolten dêr’t it der op liket dat mei de ferfeanings útein setten is.

Yn de Tegenwoordige Staat fan Friesland waard yn 1788 meld: “Oudehaske, weleer een aanzienlyk Dorp, onder ‘t welk nog 60 stemmen behooren; doch die thans, ten grooten deele, in stemmende stellen of ledige Hornlegers zyn veranderd. De kerk heeft een spitsen toren, en ligt ten Zuiden der Overspitting in de bouwlanden. De Noordelyke landen, bekend onder den naam van Oude Hasker Uitgangen, zyn, als de nabuurige, laag en tot maadlanden dienende, voorts veenig en op veele plaatsen reeds vergraaven”.

Destiids wienen der mannich ferlitten of sels hielendal lege pleatsen dêr’t noch stimrjocht oan ferbûn wie. De ferfeaningen wienen doe al yn gong setten. Goed in heale ieu letter is it byld fan Haskerlân en benammen de omjouwing fan Aldehaske folslein feroare. De gritenijkaart út 1848 yn de atlas fan Eekhoff is ferbjusterjend. De Hasker Mieden, healannen, binne fergroeven ta in wetterflakte, de Hasker Utgongen, ek hea- en greidlannen binne ta de helte útgroeven en de boulannen yn it suden binne ek gruttendiels fernield, oan oer de gritenijgrinzen mei Skoatterlân ta.

Fan it suden út, St. Jansgea, wienen de Gitersken mei harren rigoereuze ferfeaningsmetoade nei it noarden ta tein. Op grutskalige wize is foar de turfwinning het âlde waaierfoarmige lânskip alhiel oeralhelle. De ferfeaners út Giethoorn, feanbazen en arbeiders, setten, nei’t de eastlike helte fan Haskerlân troch harren tadwaan fuortbaggere en feroare wie yn wetterflakten, fierder yn eastlike rjochting nei Aengwirden en Opsterlân.

Op de al neamde kaart is it doarp Aldehaske noch in dyk mei raffelige stroken lân oan wjerskanten. Fan healwei de 19e ieu ôf binne de feandobben stadichoan bepoldere of droechmeald en it lân wer yn kultuer brocht. Op ien grutte poel nei: it Haskerwiid of Nannewiid, dat as rekreaasjemar in wichtige funksje by Aldehaske krije soe.

De tsjerke lei frij fier súdlik fan de dyk, de lettere Jousterweg. Healwei de 19e ieu wurdt noch meld: “Deze kerk is een oud gebouw, met eenen spitsen toren, doch zonder orgel.” Yn 1906 is op ‘e hoeke fan de Jousterweg en de Badweg – dy’t nei it Haskerwiid en fierder nei Rottum ta fiert – in nije tsjerke boud. It âlde tsjerkhôf bleau súdliker oan de Badweg yn eare. De nije tsjerke is in sealtsjerke mei in rjochte koarsluting dy’t oan de nei de haadwei ta rjochte gevel fan in houten tuorke fersjoen is. De rûnbôgefinsters stean yn útdjippe gevelfakken. Oan de Badweg binne yn de nei-oarlochske perioade nochal wat folkswenninngen boud, sa as in freonlik eagjende rige yn tradisjonalistyske trant fan de Delftse School. Oan de Jousterweg stiet de measte âlde bebouwing, dy’t gruttendiels datearret út de lêste tsientallen jierren fan de 19e of de earste fan de 20e ieu. Jousterweg 112 is in boargerhûs mei in útboude middenpartij út om-ende-by 1890 en nûmer 118 in bepleistere eksimplaar út 1899. Op nûmer 140 stiet it foarein – mei in rike 18e-ieuske betimmering – fan in pleats dêr’t de skuorre fan ferdwûn is. Der steane boppedat inkele karakteristike wenningen út de tuskenoarlochske perioade.

Nei de oarloch is it doarp earst útwreide oan de súdwestlike kant by de wâlskanten fan it Haskerwiid, letter noch sterker oan de súdeastkant dêr’t it bouwen noch altyd trochgiet. Oan de noardkant is oan de ferbiningswei nei de autosneldyk, Haskeruitgangen, in bedriuweterrein ûntwikkele.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel

© Foto voorblad: FrieslandWonderland