Aldegea (Súdwest-Fryslân)
Aldegea is in wetterstreekdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is oan de sleat dy’t fan de Aldegeaster Brekken nei de Schuitel (letter de Skûtelpoel) rûn. It doarp leit yn in marre- en puollegebiet en wie yn ‘t earstoan allinne oer it wetter ûntsluten. De tsjerke stie yn it westen, de meastentiids agraryske bebouwing útslutend noardlik fan de sleat. Dat is it byld dat de gritenijkaart yn de atlas fan Schotanus út 1716 sjen lit. Op dizze kaart stiet de Aldegeaster Skattinge, de earste ûntsluting oer lân, yn noardlike rjochting nei de Himdyk.(br>
De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1788: “Oudega of Oldega is een dorp van een’middelbaaren omtrek, ... waar onder de State Hoitema. ... Onder dit dorp heeft men verscheidene wateren, met naame de Oudegaster Brekken, die wel de grootste zyn, als loopende Westwaarts tot in de vlakke Brekken en Bornbrek, en Oostwaards tot aan de Buurt van het Dorp, Sipkemeer, Kerkmeer, Riedmeer, Joo, enz. Ten noorden van meergemelde Oudegaster Brekken, heeft men eenige huizen met Naame de Oudegaster Ryp, en aldaar een Zyltje in den Ryper weg, loopende van hier naar Wonzeradeel.”
Op de gritenijkaart yn de atlas fan Eekhoff út 1851 docht bliken dat de bebouwing tanaam is. Oan de sleat nei de Skûtelpoel is in dyk kommen, dy’t nei de poel as in reed trochrint oan Osingahuzen ta. Oan de súdkant fan de sleat is wat bebouwing kaam, letter soe dizze hiele streek beboud reitsje. De sleat by de Haganadyk – Rigedyk lâns leit der ek no noch en foarmet ien fan de fraaiste karakteristiken fan it doarp. Wat mear opfalt is dat der tusken de tsjerke en de uterste eastlike kant fan de Aldegeaster Brekken yn, komfoarming ûntstien is. De bebouwing by de Breksdyk lâns nei de Skatting is fan letter tiid.
De herfoarme tsjerke is yn 1755 boud, om-ende-by 1870 is se oan de eastkant grutter makke en is der in houten geveltoer mei in spits mei frontons pleatst. De tsjerke hat in oantreklik ynterieur mei in fariearde kolleksje grêfsarken en brânskildere glêzen fan Ype Staak (1756).
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
FYP: Gemeente Sudwest Fryslân
