It Hearrenfean
It Hearrenfean is in plak dat ûntstien is út in streekdoarp fan ferfeaners. “Heerenveen” sa stiet yn de Tegenwoordige Staat van Friesland (1877) “is haare opkomst alleen verschuldigd aan de turfgravery, hier ter plaatse begonnen omtrent het jaar 1551, wanneer de Heer Pieter van Dekema, Ridder en Raad in den Hove van Friesland, en zijne Kompagnons, de heeren Kuik en Foits, de hier omtrent liggende Veenen kochten, die van wegens dit Koopgenootschap der Heeren Kompagnons of der Heeren Veenen werden genoemd, en uit welke benaaminge die van ‘t allengs aanwassende Vlek ‘t Heerenveen is gesprooten.”
De kompanjons Dekema, Cuyck en Foeijts lieten yn 1556 earst de lange Hearesleat grave. Al gau folge in heakse ôfsplissing: de Skoatterlânske Kompanjonsfeart. Op dizze feart, dy‘t meigroeide mei it winnen fan de turf, kamen wer dwersfeartjes, wiken, foar it ûntwetterjen fan it fean en it ferfieren mei it skip. Op de krusing fan de wetterwegen groeide yn de 17e ieu in regionaal merk- en handelssintrum. Mar bestjoerlik wie it in ûnhandich doarp. Súdlik fan de Feanskieding en Kompanjonsfeart wie it Skoatterlân, eastlik fan de Hearesleat Aengwirden en westlik dêrfan Haskerlân. En it doarp yn dizze trije gritenijen en letter gemeenten groeide sa foarspoedich dat it al gau in flekke neamd waard.
Noch healwei de 19e ieu hie It Hearrenfean alle kâns om út te groeien ta in flink krúsdoarp oan fearten en wegen. De ûntwikkeling fan (spoar)wegen makke dat de foarm kantele. De ryksstrjitwei fan Ljouwert nei Swol (oanlein yn yn 1828) joech in ympuls ta de ûntjouwing by dizze as lâns en de oanlis fan de spoarwei tusken dizze stêden yn 1867 fersterke dit effekt, wêrtroch‘t plak oprekt is ta de hjoeddeiske lingte fan leafst seis kilometer. Yn 1934 is der troch in kombinaasje fan Skoatterlân en Aengwirden en in grinswiziging mei Haskerlân in bestjoerlike ienheid foar It Hearrefean kommen. Yn it noarden wienen doe de earste útwreidingsplannen al realisearre: - Pastoriestraat (1919-1921) en omjouwing – yn ‘e midden – Compagnonstraat/Van Dekemalaan (1918-1920) en omjouwing – en yn it suden – de Zuiderstraat (1929) en omjouwing.
As oarspronklike kearn fan It Hearrenfean kin de hjoeddeiske Oenemastate oan it begjin fan de Skoatterlânske Kompanjonsfeart beskôge wurde. De state, dy‘t no in hoarekafunksje hat, is fan oarsprong de L-foarmige state Moerborch mei in treptoer yn de oksel fan de fleugels dy‘t datearje moat fan krekt nei it stichtsjen fan It Hearrenfean, sa om 1560 hinne. Om-ende-by 1600 hat it gebou in pronkgevel yn in rike renêssânsestyl krigen. Nei dy tiid is it noch in pear kear ferboud. Yn 1828 waard it it gritenijhûs en doe‘t it gemeentebestjoer mear romte nedich hie, is it gebou yn 1876 sawat ferdûbele yn neostyl fan it oarspronklike gebou, hoewol ‘t de topgevel feroare waard ta in listgevel. Nei‘t de Crackstate yn 1952 as gemeentehûs yn gebrûk nommen waard hat Oenema ferskillende funksjes hân.
Crackstate is yn 1647-1648 boud oan de Aengwirder kant fan de Kompanjonsfeart foar de grietman fan dit gebiet. It is in kloek pân yn de klassisistyske barok, dat yn de 19e ieu as gerjochtsgebou brûkt waard en yn 1952 it gemeentehûs wurdt. Yn 1976 is der it stedskantoar efter boud. Yn de buert fan Oenema en Crack hawwe de krústsjerke út1637, de neoklassicistyske r.k. tsjerke, it postkantoar en de wettertoer stien. De gebouwen binne tusken 1969 en 1980 sloopt. Wol is dêr yn ‘e buert yn 1933 de r.k. Heilige Geestkerk ferriisd, dy‘t oan it sintrum as ienichste in karakteristyk byld jout. Yn it sintrum is der frijwat middenheechbou foar yn it plak kommen.
Nei de oarloch is der yn in rap tempo wenningbou ta stân kommen. Yn it earstoan tusken de rykswei en it spoar yn; hjirtroch krige It Hearrenfean syn lang útrekte foarm. Hjiryn falle de Muntflats en de flats om it Akkerplein yn it silhûet op. Boppedat hawwe it Thialf-iisstadion, de earste oerdutsen iispiste fan de wrâld, en it him noch altyd útwreidzjende Abe Lenstra-fuotbalstadion it silhûet fan dizze sportstêd ferrike. Oan de noardkant kamen yn de lêste tsientallen jierren grutte bedriuweparken.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
