Garyp
Garyp is in lang útstrekt streekdoarp dat yn de Midsieuwen op in sânrêch ûntstien is tusken feangebieten yn it noarden en heidefjilden yn it suden yn. Stadichoan waarden de buerten Greate Buorren en Lytse Buorren ien gehiel en rekken se yn de 20e ieu sa mei elkoar ferflochten en tichter beboud, dat it der op like dat it in komdoarp wurden wie. Easterein en Westerein ha noch hielendal it karakter fan agraryske streken.
Yn it lêst fan de 18e ieu melde de Tegenwoordige Staat van Friesland: “dit dorp heeft een spitsen toren, en wel beplanten rydweg naar Zumeer: rondsom hetzelve liggen veele bouwlanden, uitgezonderd aan den Noordkant, daar men voorheen veele laage veenen had, voorzien met goede zwaare klyn, die, tot turf gemaakt, door de vaart des dorps, gemakkelyk naar de wyde Ee vervoerd kon worden. De Zuidelykste landeryen, uit heidveld, klyn, of zandgronden bestaande, loopen tot aan Smallingerland, terwyl de laage hooilanden, in ‘t Westen en Zuidwesten, geheel aan Wartena grenzen. Weleer lag hier ‘t Klooster Sigerswolde.” Dizze beskriuwing makket ek gewach fan de bewearing dat hjir “veertien versterkte sloten, stinsen genaamd “ stienen. Dat is oerdreaun, mar der hat yn alle gefallen ien, fan in tekening út 1721bekende, âlde toerstins stien. De Stinswei yn it Westerein docht dêr noch oan tinken. De Garypster Feart wie foar de turfwinning in goede ferfiersrûte en waard yn it lêst fan de 19e ieu ek de ûntsluting fan it yn 1893 stichte suvelfabryk.
Om 1100 hinne moat hjir al in earste tsjerke stien ha. It hjoeddeiske tsjerkegebou is fan 1838. Fan bûten is de sealtsjerke mei trijekantich sletten koar uterst ienfâldich. Se krige in flinke geveltoer mei in ynsnuorre spits. Binnenyn hat de tsjerke âldere eleminten: twa hearebanken, ien dêrfan út 1672 en de preekstoel út 1782. It âldste spoar is in 14e-ieuske prystersark fan sânstien.
Sawol oan de Greate as de Lytse Buorren binne boargerhuzen mei in middengong en in sierlike middenpartij te finen. Boppedat stiet oan de Greate Buorren in neorenêssânse kafee mei dêrnjonken in wenhûs yn de fernijingsstyl.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
