Drachten
Drachten is in flekke, in grut plak, dat ûntstien is út in dûbel streekdoarp. Oant al in stikhinne yn ‘e 17e ieu wie der noch gjin sprake fan Drachten. Der wienen twa boerestreken: de Noarderdracht en de Suderdracht, beide neamd nei wetterstreamen fuortby yn de omjouwing. Noarderdracht is neamd nei de Kleine Dracht yn ‘e buert fan De Kletten en de Suderdracht ontlient syn namme oan de flinke wetterrin De Drait, dy ‘t noch altyd nei It Súd rint. De buorskippen hienen om 1200 hinne lytse tsjerkjes mei hôven en koenen beide in doarp neamd wurde.
Yn Noarderdracht stienen yn de Midsieuwen by de Oudeweg en it Noord lâns sa ‘n tweintich boerepleatsen en yn Suderdracht goed tritich. Oant yn de 17e ieu ta feroare der net safolle yn dizze agraryske delsettingen. Yn 1743 kaam der tusken de twa streken yn in folweardige tsjerke ta stân, in let gefolch fan de ommekear fan in ieu letter. De buerttsjerken binne al sûnt lang ferdwûn mar beide tsjerkhôven bestean noch.
De ommekear en oergong kaam yn 1641 doe ‘t de Drachtster Kompanjons in kontrakt sletten om it heechfean eastlik fan de beide streken ôf te graven en ta turf te ferwurkjen. Fuortendaliks waard útein set mei it graven fan de feart en stadichoan ek mei de wiken, de sleatten yn it fean. Somtiden wurken der wol sa ‘n 800 man. Doe ‘t de ynfrastruktuer der lei, gie men yn it fean oan it wurk. Al gau wienen der mear feanarbeiders as de oarspronklike boerebefolking. De twa buerten groeiden nei elkoar ta. Oan de nij groeven Drachtster feart setten har winkellju en keaplju te wenjen; se kamen ôf op de befolkingsympuls. Tal fan nearingdwaanden, ambachtlike en(iere)yndustriële bedriuwen seagen harren kâns en fêstigen har graach oan of yn ‘e buert fan de feart.
Drachten waard sadwaande in flekke fan middenstanners en arbeiders. Nei ‘t de betsjutting fan de turfwinning yn ‘e rin fan de 19e ieu minder waard, bleau Drachten him ûntwikkeljen mei in ferskaat oan bedriuwichheid. Drachten stuts oare doarpen nei de kroan, sa as it âlde en deftige Aldegea, dêr ‘t eartiids it gritenijbestjoer setele. It nije gritenijhûs waard yn 1830 yn Drachten boud. By kalkbrânerijen en skipswerven fûnen in soad minsken wurk. In learloaierij hie tsientallen minsken yn tsjinst en dat oantal groeide noch doe ‘t mei de fabrikaazje fan skuon útein set waard. De oaljemûne krige in nij libben mei de Balata yndústry. Beide fabriken waarden letter ûnderdiel fan it Dunlop-konsern. Fierders kamen der ûnder oaren in sûkerijfabryk, tabaksfabriken en in blikfabryk . Begjin 20e ieu waarden oan it Moleneind in suvelfabryk en in betonfabryk boud.
Sommige bedriuwen lieten wenningen foar har personiel bouwe en bou-ûndernimmers spilen yn op dizze fraach nei wenten. Der kamen typyske arbeidersbuerten, mar ek deftiger strjitten wêr ‘t de elite en yndustriëlen har te wenjen setten. De Noarder- en Suderbuert ûntwikkelen har ta in streek fan winkels. Nei de oarloch kaam der op partikulier inisjatyf in “Industriecommissie” en súdlik fan de Lange West (de eardere Meeuwweg) lei de gemeente in earste yndustryterrein oan. It slagge de Industriecommissie om oan de Oliemolenstraat in yndustryhal te realisearjen, in saneamde “aanloophal”. Yn septimber 1950 koe men yn Drachten Philips wolkom hjitte; it betsjutte in sterke ympuls foar it iverige en warbere Drachten. Yn in foarlopich ûnderkommen koenen tritich famkes begjinne mei de montaazje fan skearapparaten. De gemeente wie behelpsum by it stichtsjen fan in montaazjehal oan de Oliemolenstraat. It iene jier nei it oare kamen der mear fabrykshallen by. Tusken de Oliemolenstraat en de Noorderhogeweg groeide in grutte Philips-delsetting, wêr ‘t yn de santiger jierren sa ‘n 2500 minsken wurken. Al dizze wurknimmers en dy fan de taleverings- en oare bedriuwen dy ‘t op it dynamyske Drachten ôfkamen, moasten húsfeste wurde. Want reizgen de measte famkes en manlju út de omjouwing yn ‘t earstoan mei de bus hinne en wer, oan de winsk om by it wurk te wenjen, moast ek foldien wurde. De gemeente makke útwreidingsplan nei útwreidingsplan. It earste yn it noardeasten en mei namme de wenningboukorporaasjes folden de wiken op mei wenningen. Ek sy dielden mei yn de dynamyk fan de “boomtown” Drachten. Foar kultuer en ûntspanning waard De Lawei foar Drachten en wide omkriten in ferneamd sintrum.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
