Britsum
Britsum is in terpdoarp dat yn de iere Midsieuwen ûntstien is op in kwelderwâl eastlik fan de Boarnstream, dy’t him ta Middelsee ferbrede hat. De terp hat in radiale struktuer, mar nei ôfgravings mei namme oan de súd- en eastkant om 1900 hinne, is dy net oeral mear werom te finen. Âlde doarpsbebouwing is foaral westlik en noardlik fan de tsjerke te finen, oan de Greate Buorren, de Lytsedyk en Efter de Wâl. Troch de Stienzer Feart noardlik fan Britsum bestie der in goede ûntsluting rjochting Dokkumer Ie.
By it doarp ha inkele fersterke huzen stien, sa as kastiel Britsenburg, dêr ‘t net sa folle oer bekend is, Jornsmastate en by de Middelseedyk Lettingastate, wêr ‘t yn 1641 festingbouwer en strateech Menno van Coehoorn berne is. Fan dizze âlde gloarje is neat mear oer, mar yn de omkriten fan Britsum steane wol monumintale pleatsen.
De tsjerke mei pleistere toer en in fiifkantich sletten koar hat it foar it uterlik it oansjen fan oerdadich dekorative foarmen út 1875. Yn de tsjerke binne de Midsieuwen te erfaren troch it romano-goatyske ynterieur. De Sint-Johannestsjerke hat in skip dat om-ende-by 1250 boud is efter in westwurk út it lêst fan de 12e ieu. Yn de ynboude toer fan Britsum ha ûnder en boppe rûnbôgige trochgongen yn ferbining stien mei de sydromten en it skip. Dit westwurk is op in soarchfâldige manier opmitsele fan grutte kleastermoppen. Binnenyn wurdt it skip oerdutsen troch koepelwulvings fan dowestien. Yn de koarsluting komme de ribben gear yn in knoop; de oare ferwulven wurde byinoar brocht mei in fergearring of mei in seispuntige stjer. Mei in resinte restauraasje binne muorreskilderingen fûn út ûngefear 1270: op it apsisferwulf in Maria mei Berntsje en op de muorren it byldferhaal fan de passy mei oerienkommende ôfbyldings út it Âlde Testamint.
Nei de oarloch is Britsum earst útwreide by de besteande wegen lâns, sa as de Menno van Coehoornwei en letter, doe ‘t forinzen út Ljouwert har dêr te wenjen setten, mei buorrens oan de east- en súdkant, dêr ‘t ek de grifformearde tsjerke út 1965 stiet.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
