Bartlehiem
Wyns (by Bartlehiem) is in terpdoarp dat yn de Midsieuwen ûntstien is by de kant fan de Dokkumer Ie lâns. Yn dizze Midsieuwen wie Wyns in sintrum foar de wide omkriten en is it it haadplak west fan it distrikt Wininge, neamd nei it doarp. It kaartbyld yn de atlas van Schotanus út 1716, toant in lytse kearn en fersprate bebouwing oan ‘e kant fan de Ie, dy ‘t doe al ta in trekfeart ferbettere wie. Yn it noarden einicht it doarpsgebiet mei de buertsjes Tergrêft oan de Ie en mear it lân yn Wrâns.
De Tegenwoordige Staat van Friesland melde yn 1786 dat “Wyns, gelegen aan de Ee of Dokkumer trekvaart, 1600 Koningsroeden van Leeuwarden, is niet groot van omtrek. (...) De landerijen, onder dit dorp behoorende, zyn weid- en hooilanden en loopen in het Oosten tot aan de Mork. In ‘t Noorden der kerk ligt eene uitwatering, de Uilemeer genoemd. Door dit dorp loopt ook, over de mieden, een rydweg van Leeuwarden naar Oudkerk en Oenkerk, die alleen geduurende den Zomertyd bruikbaar is. Eindelyk ligt, niet verre van de Oudkerkster miedweg, een zeer vischryk meertje, Antje Jetses meer genoemd.”
De doarpstsjerke is oarspronklik wijd oan Sint-Vitus en sil sa om 1200 hinne boud wêze. It is in ienbeukige, romaanske tsjerke mei in smeller en heger koar, dat fiifdielich sletten is mei kraalprofyl op de hoeken. Binnenyn is it koar healrûn. De toer fan twa segminten is út de 13e ieu. Dat is oan ien kant te sjen omdat de oare kanten folle letter beklampe binne.
Oan de Ie is de wetterherberch – mei in pontsje – wer folop yn gebrûk, faak ek troch fytsers út Ljouwert.
Yn, by en bûten it doarp stiet in tal nijsgjirrige pleatsen: Wyns 5 út koart nei 1900, is in buorkerij mei in dwers pleatst foarein. Op Wyns 28 stiet in kloeke kop-hals-rompbuorkerij. De terp fan it eardere kleaster Bethlehem is al sûnt jierren in flinke agraryske delsetting fan pleatsen mei skuorren. Oan de Ie stiet ek it eardere suvelfabryk út 1893. Yn 1997 is it gebou ferboud ta in skipstimmerbedriuw . Dêrnjonken stiet noch in rige arbeidershuzen.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
