Skylge

Skylge is fansels bekend om Oerol, it teaterfestival dat sûnt 1981 alle jierren yn juny op it eilân holden wurdt. It is útgroeid ta íén fan de grutste festivals foar strjit- en lokaasjeteater yn Europa en lûkt alle jierren tûzenen besikers.Mar Skylge is mear as allinne Oerol. Folle mear!

It grutste Fryske waadeilân biedt yn alle tiden fan it jier alles foar in koarter of langer ferbliuw. It fakânsjegefoel begjint al by de ôfreis út Harns. En dat gefoel groeit neigeraden it silhûet fan it eilân, mei de ieuwenâlde Brandaris, him hieltyd skerper tsjin de hoarizon begjint ôf te tekenjen.

De boat leit oan yn it libbene West. Fan dêrút rint, by in grut tal doarpen en buorskippen lâns, de dyk dy`t foar auto’s de iennige ferbining is mei it rêstige en it net kultivearre eastlike part fan it eilân. Fanâlds wurde op it eilân mar leafst trije Skylger Fryske dialekten praat: it ‘Westerschylgers’ yn West, it ‘Meslônzers’ yn Midslân en it ‘Aasters’ yn de doarpen eastlik dêrfan.

It eilân hat in grut ferskaat fan lânskippen. Grutte strannen, smoute bosken, it hieltyd wikseljende dúnlânskip, de agraryske polder en it skildereftige waad. Tachtich prosint fan it eilân bestiet út natuer. De ‘topper’ op dat mêd is de Boschplaat, in unyk natuergebiet dat bestiet út strânflakten, dunen en kwelders dêr`t slinken trochhinne rinne. As íén fan de inkelde gebieten yn Nederlân hat de Boschplaat al sûnt 1970 it predikaat ‘Europeesk Natuerreservaat’.

Yn de leech lizzende, wiete dúndellings, de saneamde ‘plakken’, groeit de cranberry. Dy plant dy`t út Amearika komt is op it eilân telâne kommen nei't yn 1845 in fet mei beien fan de plant oanspield wie. De cranberry wurdt brûkt by it meitsjen fan ferskillende produkten, dêrûnder sjem, wyn en jittik.

Foar elk wat te kiezen. Dat is Skylge. Natuer, kultuer, kultuerhistoarie, rêst, fertier. It neamen fan in pear highlights soe de rest tekoart dwaan. Dat dogge we dus net. Boppedat is it folle aardiger om it eilân séls te ûntdekken en jins eigen, persoanlike highlights te besjen.

It Amelân

It Amelân hat in soad te bieden. In moaie natuerlike omjouwing dêr`t men alle kanten út fytse en kuierje kin. Meitsje ris in tocht nei It Oerd of noch fierder, De Hon, en ûndergean de romte, de leechte en de stilte. Besytsje de doarpkes en priuw de rike histoarje en eigensinnige Amelanner kultuer. Beklim de fjoertoer fan Hollum en genietsje fan it geweldige útsicht. Of sykje it nóch heger op en meitsje fan it fleanfjild fan Ballum ôf in rûnflecht boppe it eilân. In parasjutesprong heart ek ta de mooglikheden. En mei beide fuotten wer op de grûn kin men dêrnei op de golfbaan in baltsje slaan. Of men kin kitesurfe, of hynsteride, of gewoan lekker op it strân lizze. Op It Amelân hoecht men jin net te ferfelen!

De Amelanners sels ferfele har ek net: der is gjin eilân dêr`t safolle eveneminten organisearre wurde. Op kultureel mêd bygelyks: it 'Midzomerfeest', it 'Rôggefeest', Zydeco at Sea, de de Horizontoer en de Kunstmaand. Dêrneist mei It Amelân him mei rjocht it sportyfste waadeilân neame. Alle jierren is der in nasjonaal 'beachvolleybal'-toernoai, in ynternasjonaal strânrugby-toernoai, de 'Advent-Ure Run' en de 'Tri Ambla', Nederlân syn moaiste cross-triatlon (yn 2008 it offisjele ETU Europeesk Kampioenskip!).

It Amelân yn in nutedop: der bart fan alles, der kín fan alles, mar der móat neat! Alhoewol... Wat jo eins net misse méie, is de tewetterlitting fan de hynsterêdingsboat. Trochinoar íén kear yn 'e moanne wurdt sjen litten hoe`t earder by ‘skip yn need' de rêdingsboat troch tsien hynders oer it strân en troch de brâning ‘lansearre’ waard. In spektakulêr gesicht!

Ea, oan de ein fan de njoggentjinde ieu, wie it eilân mei in daam ferbûn mei it fêstelân. Mar de see besleat doedestiids dat It Amelân in eilân bliuwe moast: de daam ferdwûn foar it grutste part yn de weagen. It earste part wie de basis foar de tsjintwurdige feardaam by Holwert. By eb binne de restanten fan it fierdere part noch te sjen.

Yn de tweintichste ieu binne plannen makke om It Amelân troch twa diken te ferbinen mei it fêstelân en it gebiet tusken dy diken yn te polderjen. Dy kear wie it de minske sels dy`t besleat dat it eilân in eilân bliuwe moast. Gelokkich mar...

Fryslân: sûnder mis de meast eigensinnige provinsje fan Nederlân. En neffens mannichien ek de moaiste. Net foar neat wurdt Fryslân alle jierren troch hûnderttûzenen toeristen besocht. Hoewol it yn’e simmer op guon plakken bêst drok wêze kin, stiet Fryslân yn it algemien synonym foar romte en rêst. Nearne yn Nederlân treffe jo sa’n grutte ôfwikseling yn lânskippen oan as krekt yn Fryslân.

It ymposante Waadgebiet, de Waadeilannen, mei har einleaze strân, it skitterjende, foar in grut part ûnûntdutsen terpengebiet, it unike beamtegrien fan de noardlike Fryske Wâlden, de bosken yn it súdeasten fan’e provinsje, de prachtige gloaiing fan Gaasterlân, de skitterjende Iselmarkust en fansels de ferneamde Fryske Marren. It prachtige, ôfwikseljende lânskip giet hân yn hân mei in rike en farieerde natuer. Fjouwer fan de yn totaal tweintich Nasjonale Parken lizze yn Fryslân: Skiermuontseach, it Lauwersmargebiet, de âlde Feanen en it Drints-Fryske Wold. Boppedat hat de Unesco yn 2009 it hiele Waadgebiet oanwiist as wrâlderfguod. Utsein dy grutte parken telt Fryslân ek in heap lytste lânskiplike plakjes dy’t beheard wurde troch It Fryske Gea en Natuermonuminten. Omtrint oeral yn Fryslân is de rike kultuerhistoarje sichtber en fielber yn ieuwenâlde tsjerkjes, âlde diken, mûnen, fearten, feanôfgravings, kanalen en fansels de ferneamde Fryske Alvestêden.

Dêrnjonken telt Fryslân in soad fan lytsskalige en faak tige nijskjirrige musea dy’t de lokale skiednis op in orizjinele wize beljochtsje. Mar Fryslân hat mear te bieden dan allinne it ferline! Sjoch mar: muzyk, teater, sjongspullen.... Eveneminten yn Fryslân? Wa kin net de Alvestêdentocht, de Snitswike, it Skûtsjesilen of de P.C., it Wimbledon fan it keatsen. Mar der binne yn Fryslân noch tal fan oare eveneminten, sawol grut as lyts. Fryslân: de meast folsleine provinsje fan ús lân. Fryslân hat elkenien wat te bieden: jong, âld, húshâldings mei bern, leafhawwers fan rêst en romte, mar ek dyjingen dy’t wat mear aksje wolle. Fryslân is alles: skitterjende lânskippen, in prachtige natuer, in rike kultuer,

by’t soad aktiviteit en in gemoedlike sfear. En yn Fryslân kin men fan alles: fytse, kuierje, winkelje, lekker ite, einleas farre, sile, skielerje of hynsteride, op it strân lizze, draakje fleane, strânsile en swimme, reedride, iissile, ijsko ite, op in terras sitte...

Wolkom yn Fryslân!

Foar in hiele protte besikers stiet Fryslân synonym foar it súdwestlike diel fan de provinsje, mei al syn wetter. Oan dy prachtige krite hat Fryslân syn reputaasje te tankjen as wettersportprovinsje by útstek. En dat is ek net sa frjemd, as jo neigeane wat de regio datoangeande te bieden hat: in omfangryk stelsel fan marren, plassen en fearten, in grut ferskaat fan gesellige wettersportplakken en de Iselmar ’flak om ’e hoeke’. In wier paradys foar wettersporters!

Mar Súdwest-Fryslân is folle mear as allinnich mar wetter. Ek sûnder boat, kano of surfplanke is it gebiet sûnder mear de muoite wurdich. It wûndermoaie, wide marregebiet lit him ek prima fytsend, rinnend of mei de auto ûntdekke. Genietsje fan de stilte, de natuer en de ymposante fiergesichten.

In hiele oare sfear treffe jo yn Gaasterlân: in gloaiend lânskip mei in bysûnder moaie ôfwikseling fan bosken, iepen gebieten en oergongen dêrtusken. Unyk foar Nederlân binne de kliffen, dy`t op guon plakken oant wol tsien meter boppe de Iselmar útstekke. By ien dêrfan, it Reaklif, hat him yn 1345 de ferneamde Slach by Warns ôfspile.

Behalve rêst en romte, poerbêste wettersportmooglikheden, prachtige lânskippen en moaie natuergebieten hat Súdwest-Fryslân ek in rike kultuerhistoarje. Jo fine dêr mar leafst seis fan de Alve Stêden, elk mei syn eigen sjarme: it bedriuwige Snits, it ferstille Drylts, it unike Sleat, it âlde Starum, it bysûndere Hylpen en it eigensinnige Warkum.

Fryslân is mear as allinne marren, terpen, diken en de alve stêden. It is ék in gebiet fan feanûntginnings, heidefjilden, bosk en beken. Mei-inoar foarmje dy it unike lânskip fan Súdeast Fryslân.

Dêr giet Fryslân stadich oer yn Drinte en Oerisel. Lânskiplik, mar ek wat de kultuerhistoarje en de taal oangiet. Súdlik fan de Tsjonger lizze “de Stellingwerven”, dy’t oant 1504 selsstannich wienen. In part fan de befolking praat dêr Stellingwerfsk, in taal dy’t mear besibbe is oan it Drintsk, it Grinslânsk en it Platdútsk as oan it Frysk.

Súdeast Fryslân hat in oantal bekende toeristyske plakken: Bakkefean, Appelskea, it “Drents Friese Wold”, Noardwâlde, Aldeberkeap, Beetstersweach en Oranjewâld. Dêr kin men prachtige bosk- en heidegebieten fine, steatlike lânhuzen, in grut tal fyts- en kuierpaden, gallery’s, musea en attraksjes foar bern. Mar ek de minder bekende parten fan it gebiet binne tige de muoite wurdich. Nim bygelyks “De Frije Wiken”, in skitterjend en noch foar in grut part net ûntdutsen gebiet tusken de Opsterlânske Kompanjonsfeart en De Tsjonger. Lykas yn “De Gutte Feanpolder”, bewesten Wolvegea, geane kultuerhistoarje en natuer dêr hast ûngemurken yn inoar oer. De grutskalige turfwinning yn beide gebieten hat boppedat in stelsel fan farwetters opsmiten, dy’t hjoe-de-dei in part binne fan de Turfrûte, in prachtige rekreative farrûte troch Súdeast Fryslân, Súdwest Drinte en Noardwest Oerisel.

Yn gjin inkelde oare streek is de ieuwenlange striid tsjin it wetter mear ’oanwêzich’ yn it lânskip as yn Noardwest-Fryslân. De ieuwenâlde terpen en de ymposante hjoeddeiske waaddyk binne it meast opfallend. Wat minder dúdlik oanwêzich binne alle âlde diken dy`t har troch it gebiet slingerje, mei dêrûnder de romrofte Slachtedyk.

Yn de midsieuwen wie it noardwesten fan Fryslân noch in eilân, Westergoa. It waard omsletten troch de Middelsee en de Marne, twa see-earms dy`t tusken Boalsert en Snits byelkoar kamen en stadichoan tichtsliken en ynpoldere waarden. De ûntsteansskiednis hat resultearre yn in prachtich moai gebiet mei ôfwikseljend ’âld’ en ’nij’ lân, fantastyske fiergesichten, leaflike doarpkes en trije boeiende stêden: Boalsert, ien fan de twa Fryske Hânzestêden; Frjentsjer, de twadde stêd yn Nederlân mei in universiteit; en Harns, havenstêd en tagongspoarte ta it Wrâlderfgoed Waadsee. Oan de Iselmar leit it iennige echte badplak fan Fryslân: Makkum, dat net sûnder reden faak de ’tolfde stêd’ fan Fryslân neamd wurdt.

Noardwest-Fryslân hat foar jong en âld fan alles te bieden. Jo fine dêr in wûndermoai lânskip, romte, rêst, natuer en in rike kultuerhistoarje; jo kinne dêr fytse, kuierje, farre, sile, surfe, winkelje, útgean en noch folle mear.

It noardeasten fan Fryslân is ít foarbyld fan wat se yn Dútslân sa treffend in ‘Geheimtipp’ neame. It gebiet is foar it grutste part noch net ûntdutsen, is hiel ôfwikseljend en hat foar elk wat te bieden. Wat wolle jo noch mear?

Nearne yn Fryslân treffe jo in streek mei safolle fariaasje yn lânskip en natuer: it unike, healiepen lânskip fan de Noardlike Fryske Wâlden (net sûnder reden oanwiisd as Nasjonaal Lânskip) mei neistlizzend Nasjonaal Park De Alde Feanen; it monumintale terpegebiet mei syn prachtige fiergesichten; Nasjonaal Park Lauwersmar; en ’flak om ’e hoeke’ wrâlderfgoed Waadsee en de eilannen Skiermûntseach en It Amelân.

Noardeast-Fryslân is in gebiet dêr`t jo noch echt rêst en stilte gewaarwurde kinne. Fytsend, kuierjend, farrend of gewoan lekker lanterfantsjend. Genietsje fan de machtich moaie lânskippen en unike natuergebieten. Priuw de rike kultuerhistoarje, dy`t ûnder mear tentoansteld wurdt yn de 20 (!) lytsere en gruttere musea yn it gebiet.

Mar it is net allinnich mar rêst en stilte. De streek biedt ek folop aktiviteit foar jong en âld: jo kinne sile, (kite)surfe, nei it grutste klimpark fan Europa en withoefolle gesellige en spektakulêre eveneminten. En Dokkum, ien fan de ferneamde Alve Stêden, is foaral yn it toeristeseizoen in brûzjend sintrum. Yn in manjefike histoaryske omjouwing fine jo dêr tal fan moaie, nijsgjirrige en ferrassende winkels, gesellige terraskes en sfearfolle restaurants.

Tusken Ljouwert, Drachten, It Hearrenfean en Snits, de fjouwer grutste plakken fan de provinsje, leit it klopjende hert fan Fryslân. It gebiet wurdt omsletten en trochsnien troch in oantal snelwegen en spoarlinen en it Prinses Margrietkanaal. Dêrwei hawwe jo hiel Fryslân, mei al syn ôfwikseling en fariaasje, tichtby.

Mar it gebiet hat ek fan himsels mear as genôch te bieden foar in koarter of langer ferbliuw. Fanâlds spilet de wettersport dêr in belangrike rol. Grou en Earnewâld wienen de earste echte wettersportdoarpen fan de provinsje en de Snitser Mar is miskien wol de bekendste mar fan Nederlân.

Drachten, It Hearrenfean en Ljouwert rjochtsje har tsjintwurdich ek wol op de wettersport, mar hawwe folle mear ’yn ’e hûs’. Jo fine dêr in breed winkeloanbod, musea, teaters, bioskopen, kafees, restaurants, ensfh. Yn Ljouwert binne dy boppedat situearre yn in prachtige histoaryske ambiânse.

Neist de drokte op en oan it wetter en de aktiviteit yn de stêden hat it gebiet ek in hiel oar gesicht. Bûten de grutte (wettersport)sintra treffe jo in oaze fan rêst, skilderachtige doarpkes, in prachtich monumintaal lânskip en moaie natuergebieten. Hiel bysûnder is bygelyks it 500 hektare grutte natuergebiet súdlik fan Aldeboarn, De Deelen. Krekt as Nasjonaal Park De Alde Feanen (súd fan Earnewâld) is dat natuergebiet ûntstien as gefolch fan grutskalige turfwinning yn earder tiden.

It Waad is unyk yn de wrâld. Net foar neat is it grutste diel troch UNESCO betitele as Wrâlderfgoed. It lânskip is nei de lêste iistiid, likernôch 7000 jier ferlyn, ûntstien. Geologysk besjoen is dat tige jong. En noch hieltyd feroaret it lânskip, suver wylst men der nei sjocht.

Ek wat de libbene natoer oanbelanget is it Waad unyk. Nearne yn ’e wrâld is der sprake fan ferlykbere rykdom en fariaasje. Der libje mar leafst 10.000 ferskillende planten en bisten. Dat binne fêste bewenners mar ek in hiele protte oare besikers: 10 oant 12 miljoen trekfûgels meitsje gebrûk fan dit gebiet.

De eilannen biede in noflike miks fan natoer, rêst, kultuerhistoarje, gesellige doarpkes, prachtige stikken strân, bosken, dunen, eveneminten, fertier en ferskeidene sportive aktiviteiten. En nettsjinsteande de oerienkomsten, hat elk eilân dúdlik in eigen sfear.

Eins lit it Waad him net yn wurden fange. Men moat it op it plak sels ûndergean, belibje, opsnuve en priuwe.

Hylpen is in opmerklike stêd, dy‘t har rykdom tanket oan de seehannel. Dat is noch altyd ôf te lêzen oan de eksellinte ynterieurkeunst. Lykwols hat de stêd gjin haven. De delsetting hat him ta stêd ûntjûn fanwege de keapfardij foar benammen Amsterdamske keaplju. Hylpen die mei oan it Hanze-ferbûn en yn de 14e ieu bestie der al in bloeiende hannel mei Skandinavië, de Baltyske lannen en Ingelân.

Hylpen wurdt foar in belangryk diel omfette troch de âlde Suderseedyk. By de lytse foarhaven fan hjoeddei mei in havenljocht op it havenhaad stiet in rêdingsloads fan de KNRM. By de slûs is yn 1619 it slûshús boud: it sylhues. De iepen dakruter kaam der krekt yn de 19e ieu op, de Oostertoren foar de Hylpers. Oan de kant fan dyk en haven is in leugenbank pleatst. De luif datearret út 1785. Dêr boppe sit in gevelstien mei in foarstelling fan Petrus’ fiskfangst. Dôchs wie it earder in skippers- dan in fiskersstêd.

Fan de slûsbrêge, de Sylsbrêge ôf, is der nei it suden ta in goed sicht op de dûbele wipbrêge mei de namme Skoelebrêge. It is in brêge mei in eargat, in ynventive slûf tusken de twa flappen yn, om aken en botters mei steande mêst trochgong te ferlienen sûnder dat de brêge ‘wipt’ hoegde te wurden. Fierderop leit de ûnregelmjittige bebouwing oan in tizeboel fan strjitten, stegen en wetterkes.

De Hylper kommandeurswenningen besitte sierlike tutegevels mei yn de geveltop meastal twa horizontale friezen mei frissels, siermitselwurk fan giele en reade stien. Yn dy geveltop steane ien of mear ovale finsters. De omlisting fan de doar is ek besûnder: de doar stiet yn in swier kezyn en it kalf dat de doariepening ôfdekt is útsnijd mei in akkoladefoarm en as de fersiering kompleet is: mei noch twa rozetten. Het moaiste kommandeurshûs stiet op ‘e hoeke fan de Buren en it grêftsje fan de Nieuwe Weg. Oan de Nieuwstad en oare strjitten binne ek soksoarte wenningen te finen. Bgl. op ‘e hoeke fan de Nieuwstad en de Meenscharsteeg: gebou Irene dat yn 1714 boud is en yn de jierren tritich renovearre.

Oan de Meenscharswiken steane noch inkele ‘likhuzen‘, lytse simmerhuzen op it efterterrein dêr‘t de húsgesinnen yn wennen as de kapteins en skippers op see wienen.

Op ferskate plakken kin men de Hylper ynterieurskilderkeunst bewûnderje. Op Nieuwe Weide 14 bgl., dêr‘t yn de winkel in âlde betimmering op oerdiedige wize beskildere is mei ûnder mear de deugden yn de Hylper klaaiïnge. It is ien stik tradysje yn Hylpen.

De stêd wie oan it lêst fan de 18e ieu ta mear rjochte op de see dan op it Fryske efterlân. De ynwenners ha in eigen taal mei ynfloeden fan it Frysk, mar ek mei in eigen wurdeskat. Der binne dus twatalige strjitnammebuordsjes. De Hylper klaaiïnge wurdt noch droegen by spesjale gelegenheden. De deftige, ynbannige manljusklaaiïng en de kleurige sitsen klean fan de froulju.

De kultuer fan Hylpen kin benammen yn it Hidde Nijland Museum yn it eardere stedshûs út 1682 bewûndere wurde. De tradysje fan snij- en foaral skilderkeunst is hjir bewarre bleaun. Nettsjinsteande dat de krollerige aspekten hjiryn net frjemd binne fan bûtelânske ynspiraasje, is de styl benammen basearre op dekorative renêssânsepatroanen.

De herfoarme tsjerke stiet oan de westlike râne fan de stêd, in gefolch fan de ôfslach fan lân oan de seekant. Se is yn 1593 boud en makke yn 1632 al wer plak foar in grutter gebou. Yn de 17e ieu groeide it ynwennertal fan Hylpen sa rap, dat der in folslein nije beuk needsaaklik wie. Dy nije oanbou ferdwûn yn it jier1892; de Hylper befolking wie doe al wer krompen. Tsjin de westkant fan it skip oan stiet in markante toer, de moaiste fan de Fryske Iselmarkust.

It moaiste hûs fan Hylpen stiet oan de Nieuwe Weide op in hoeke fan twa grêften: in earder stedshûs. It steatlike hûs is as wenning boud yn de Lodewijk XVI-styl yn de lette 18e ieu. De stedsútwreidings fan nei de oarloch ha yn it suden plak fûn, yn it noarden is in grutte rekreaasjehaven oanlein

De stêd Harns hat syn groei en bloei te tankjen oan de see. It wie ynearsten in buorskip fan fiskers en skippers, dat by it tsjerkedoarp Almenum hearde. Yn 1234 moat Harns stedsprivileezjes krigen ha. Hannel op Ingelân, Hamburg, Skandinavië en oare Eastseelannen brocht wolfeart. Yn 1500 waard der in earste haven groeven.

Healwei de 16e ieu groeide de stêd eksplosyf: sy ferfjouwerfâldige yn oerflakte, der kaam in festing omhinne en waard foarsjoen fan twa romme binnehavens. De rykdom drukte de stêd út yn fraaie stedspoarten yn renêssânsestyl en in stedshûs. De poarten binne yn de 18e ieu sloopt. Dêrfoar yn it plak kaam in rige ek yndruk meitsjende izeren brêgen. Oan de Voorstraat stiet de 16e-ieuske riedhûstoer, dy‘t faak fernijd is. Hy draacht de patroanhillige fan de stêd, Sint-Michaël. De ierdsingel stiet ek yn de foargevel fan it stêdshûs oan de Noorderhaven dat yn 1730 troch stêdsboumaster Hendrik Norel yn barokstyl ferboud is.

Oan de súdkant fan de Noorderhaven stiet in oantal pakhuzen, sa as it oarspronklik 17e-ieuske pakhús Java, mei in fraaie tutegevel út de17e ieu en in hûs mei in trepgevel út 1694. In pronkje is it pakhús by de Roepersteeg mei in trepgevel en gevelstiennen mei Venus, Ceres, Bacchus en Aeolus. Oan it ein fan de Noorderhaven leit de Grote Sluis dy‘t oarspronklik út 1524 datearret, mar nei de tiid ferskillende kearen fernijd is. Op de lânhaden binne fjouwer skylddragende liuwen mei stedswapen pleatst. Oan de noardkant fan de Noorderhaven stean gâns wat foarname wenhuzen en ymposante pakhuzen. Ien pân hat in ferrassing op it dak, want de dakkajút wurdt flankearre troch Neptunus en Mercurius. Fierder stiet der in pân mei in bekroaning mei in gevelbreed fronton mei dêrop foarstellings fan hannel en skipfeart.

Noardlik fan de Noorderhaven leit de lytse Zoutsloot as wetterier fan de regelmjittige stedsútwreiding út it lêst fan de 16e ieu. De skildereftige grêftehuzen út de 17e ieu en foaral de 18e ieu binne systematysk restaurearre, ek de wat minder ymposante eksimplaren. Oan de eastlike râne fan de binnestêd leit de Engelse Tuin, it stedspark dat fan1843 ôf oanlein waard op de diels ôfgroeven festingwâlen, want dy wienen as wurkferskaffingsprojekt ûntmantele. It Franekerend hie op de kaden in keur oan fariearde monumintale pânen, sa as it Heerenlogement en it hoekepân oan de William Boothstraat mei in 18e-ieuske yngongspartij, de fraaiste fan Harns.

De âldste toer fan Harns, dy fan de Grote Kerk of de Dom van Almenum datearret al út it lêst fan de 12e ieu. It is in toer fan dowestien fan it âlde doarp Almenum. De tsjerke waard yn de 18e ieu op inisjatyf fan it stedsbestjoer ôfbrutsen. Der kaam yn 1772-1775 in nije tsjerke efter de toer, in tige hege krústsjerke. It ienfâldige gebou is mitsele fan giele stientsjes, sûnder mis út in Harnzer stienbakkerij. Ynwindich is yn in ymposant fersieringsskema yn Lodewijk XVI-styl, de ekselinte kânsel- en oargelpartij fan A.A. Hinsch mei snijwurk fan J.G. Hempel it hichtepunt.

Foarby de âlde (dimpte) wetterlopen Lanen en Schritsen strekt him de yn 1597 groeven Zuiderhaven út. Oan de súdkant leinen ea de werven fan de Fryske admiraliteit. De noardkant wurdt dominearre troch de Sint-Michaëlstsjerke, in grutte neo-goatyske krúsbasilyk (1881) mei in hege toer, dy ‘t it silhûet tegearre mei dy fan de Grote Kerk fierhinne bepaalt. Oan de Grote Bredeplaats stiet ien fan de moaiste pakhuzen te pronk: ‘De Blauwe Hand’. Oan de Voorstraat stiet ek in ferskaat oan monumintale pânen, sa as dat fan museum it Hannemahuis, dêr‘t de skiednis fan de stêd presintearre wurdt.

Harns siet lange tiid opsletten tusken de stedsgrêften yn, mar yn de 20e ieu kamen der stedsútwreidings. Earst yn it easten (begjin fan de 20e ieu) en noardeasten (fan de tweintiger jierren ôf) en letter (fuort nei de oarloch) yn it suden, al gau folge mei grutte wiken oan ‘e oare kant fan de autodyk N31. Oan de seekant kamen stik foar stik de Voorhaven, Nieuwe Willemshaven, Visserijhaven en Industriehaven ta stân. Resint koe in twadde, grutte yndustryhaven yn de Riedpolder groeven wurde.

Frjentsjer wie yn de Midsieuwen de belangrykste stêd fan noardlik Westergoa. Frijwat fername aadlike lju bouden dêr harren stinzen en staten. Albrecht fan Saksen fêstige yn 1498 syn gesach fan Frjentsjer út wei.

Op de Voorstraat tuorret it Martenahûs boppe de oare bebouwing út. Dizze stedsstate bestiet út twa fleugels, mitsele fan ôfwikseljende lagen reade en giele bakstien mei yn de oksel in hege achtkantige treptoer. It Martenahûs hat altyd deftich bewenne west en lange tiid wie it ek yn gebrûk as riedhûs fan de gritenij en plattelânsgemeente Frjentsjerteradiel, dy‘t om de stêd hinne lei. De Martenatún is foaral yn de betide maitiid, as de stinzefloara bloeit, in besite wurdich. Krapoan in ieu letter (1585) stichte stêdhâlder Willem Lodewijk van Nassau in universiteit yn Frjentsjer, nei Leiden de twadde yn de Republyk. Dat Frjentsjer ek in gewoane stêd is toant it Waachgebou út 1657. It ienfâldige wyt pleistere gebou is no de publyksyngong fan Museum ‘t Coopmanshûs, dat festige is yn de twa represintative professoarehuzen njonken de Waach. Dêryn wurdt ek de skiednis fan de stêd en fan de Akadeemje presintearre.

Frjentsjer wie de earste Fryske stêd dy‘t nei de Opstân in nij stedshûs boude en dêrmei de toan sette foar de represintative oerheidsbou. It liket der op dat Frjentsjer tusken 1591 en 1594 de erudysje fan de akadeemjestêd yn dit gebou sjen litte woe. Op de hoeke kamen oan beide kanten hege trepgevels. Op it plak dêr‘t de fleugels mekoar snije ferriisde in hege achtkantige lantearnetoer. It ryk fersierde stêdshûs is it wurk fan Frjentsjerter boumasters en stienhouwers.

Fierders binne der oan de strjitten en grêften tal fan bysûndere gebouwen te finen. Yn de Eise Eisingastraat is yn 1910 in winkel yn elegante Jugendstil ûnderbrocht yn in pân mei in halsgevel út 1745. Efter it fuort hjirneist steande ienfâldige klokgeveltsje fynt men in wier wûnder: it Planetarium fan Eise Eisinga. De Frjentsjerter wolkjimmer, knap op ‘e hichte fan de wis- en stjerrekunde, hie de gongen fan de stjerren fan de planeten fan ús sinnestelsel oanskôglik makke. Yn 1781 wie Eise mei syn hielal oan de soudering fan syn wenkeamer klear. By de brêgen fan de Eise Eisingastraat en Zilverstraat stiet it lytse, út 1634 datearjende Koarndragershúske. It Noarderbolwurk toant oan hoe‘t Frjentsjer fan sawat 1600 ôf mei hege bolwurken beskerme waard. Dêr bouden de gegoedigde ynwenners harren simmer- of teehuzen.

De Martinitsjerke kaam yn de 11e ieu ta stân mar is fan 1421 ôf fernijd en fergrutte. It is in pseudo-basilyk mei in breed en heech skip en oankape sydbeuken, dy ‘t om it heger lizzende koar fierder liede ta in omgong. De grutte toer hat in ynsnuorre nullespits. Ynwindich is de Martinitsjerke tige ryk bedield, foaral mei in skat oan manjefike sarkeboukeunst. Skean tsjin de tsjerke oer stiet it Klein Botniahûs oan de Bredeplaats, in sealstins út de 15e ieu. Dêr stiet ek noch it wyt pleistere Dekemahûs. Fóár de tsjerketoer stiet it Cammingahûs, in tredde sealtsjerke en de âldste, mei muorrewurk út de 14e ieu. Efter de Academiestraat steane de oantinkens oan de universiteit fan Frjentsjer. Om it binneplein hinne, ea de ‘hortus botanicus’, steane ymposante gebouwen. It restant fan it Kruisherenkleaster, letter ferboud ta haadgebou fan de Akadeemje en tsjin de fraaie orânzjery oer, it botanysk laboratoarium.

De hillige grûn fan de Fryske keatssport, it Sjûkelân, leit yn it westen fan ‘e stêd en is sûnt 2003 aksintuearre troch twa slanke tuorren. Op it Sjûkelân wurde de wichtichste wedstriden fan dit âlde balspul spile. Njonken dit goed ûnderhâlden sportfjild stiet de âldste studintekroech fan it lân, de ferneamde Bogt fen Guné. Tsjin de súdlike râne fan de binnestêd oan rûn fanâlds de belangrykste ferkearsier, de Harnzer Trekfeart, no Van Harinxmakanaal. De stêd hat dêr altyd profyt fan hân, want by it kanaal lâns kaam in soad bedriuwichheid. Lykwols is de stêd der ek troch belemmere by syn stêdsútwreidings. Dy kamen yn in waaier om de noardlike âlde stêdsrânen hinne.

Boalsert is de iennichste noch selsstannige stedsgemeente fan Fryslân. De stêd lei yn de Midsieuwen strategysk foar ferkear oer it wetter en hannel. Der wie ferbining mei de Middelsee en troch de Marneslinke mei de Sudersee. Hoewol ‘t de wetterwegen tichtsliken, bleau Boalsert te berikken foar wetterferkear en koe opbloeie as hannelsplak. It rekke ferbûn oan de Hanze.

De oarsprong is noch te fielen oan de terpen by de Martinitsjerke en by de Hoogstraat: De lêste wie de hannelsterp. Boalsert wie in tsjerklik sintrum foar in wide omjouwing. Neist it Marktplein leit de belangrike grêft fan Marktstraat en Appelmarkt mei it fraaie stedshûs yn it sicht. Oan de Marktstraat steane foarname grêftepânen mei gevels yn barok, rokoko en neoklassicistyske stilen. De Boalserters woenen yn 1614-1617 harren wolfeart en beskaving útdrukke mei it bouwen fan in prachtich stedshûs. It rjochthoekige bouwurk mei pronkgevels en in hege lantearnetoer is boud nei in ûntwerp fan en útfierd troch pleatslike boumasters en dêrmei waarden de potinsjes fan de stêd ta útdrukking brocht. De middenpartij, wêr ‘t op de haadferdjipping de fjouwerskaar foar de rjochtspraak leit, wurdt bekroand troch in hege geveltop mei oerdadich rolwurk mei obelisken. Dêryn steane te pronk de personifikaasjes fan “Geloof, Hoop, Liefde en Gerechtigheid”; de twa lêsten dêrfan binne fan in útsûnderlike kwaliteit. De lantearnetoer is in wûnder fan arsjitektoanyske pracht.

De Jongemastraat wurdt breder oan it ein fan it Broereplein ta. Dêr rize de dramatyske muorren fan de Broeretsjerke op. De tsjerke, dy ‘t yn 1980 troch in brân grutte skea oprûn hat, is no in fassinearjende ruïne. It is in sobere 15e-ieuske pseudo-basilyk mei in rike foargevel, in rike fersiering dy ‘t net past by de biddeloarder fan de Fransiskanen, mar wol by de stêd Boalsert. Yn de Heeremastraat stiet in stedsstate fan ien fan de aadlike famyljes fan Boalsert: Heeremastate, dy ‘t krekt nei 1500 boud is. De muorren binne mitsele fan ôfwikseljend giele kleastermoppen en bannen fan lytsere reade bakstien.

De langste stedsgrêft, de Dijl, is omseame troch ôfwikseljende bebouwing fan Kleine en Grote Dijlakker. Foarname listgevels, in rychje ienfâldige halsgevels, in fraai fersierde trepgevel en in tige fraaie halsgevel. Efter de roailine riist de Sint Franciscustsjerke op, yn 1934 boud (nei ûntwerpen fan H.C. van der Leur en Dom. Paul Bellot) yn ekspresjonistyske styl, dêr ‘t foaral binnen yn de tsjerke fan te genietsjen falt. It is de tsjerke fan in mear as seis ieuwen âld devoasjebyld fan de Lieve Vrouw van Zevenwouden. Der wurdt in mirakelboek út it midden fan de 16e ieu bewarre.

It hûs Wipstraat 6, efter it stedshûs, wurdt beskôge as it bertehûs fan Gysbert Japix, de Fryske dichter út de 17e ieu. Oan de Nieuwmarkt, even fierder as de hearenssosiëteit “De Doele”, stiet it brede en fan bûten wat stive Sint Anthony Gasthuis. It is boud yn 1778-1791as húsfesting foar allinnichsteande froulju en hat in besûnder ynrjochte fâdenkeamer yn Lodewijk XV-styl. Oan de Skilwyk, in dimpt haventsje, stiet de Fermanje tsjerke mei in neoklassicistysk front en sels in tuorke op de foargevel; in útsûndering by de menisten.

Oan de noardeastkant leit it lêste restant fan it Hoog Bolwerk. Dêrefter riist de magistrale Martinitsjerke op, in pseudobasilyk, boud tusken 1446 en 1466. De mânske fiifliddige toer is wat âlder; de grutste fan de kenmerkjende sealdaktuorren fan Fryslân. It hege koar wurdt skoarre troch hege steunbearen; dat is ek wol needsaaklik omdat de wanden gruttendiels iepene binne mei grutte spitsbôgefinsters. Binnenyn binne op inkele ferwulven skilderings, sa as it krysttafereel. Yn it ljochte blanke ynterieur komt it manjefike iken meubilêr prachtich ta syn rjocht. Yn it koar steane ryk snieëne koarbanken, dy ‘t diels út de Broeretsjerke komme. De barokke preekstoel is yn 1662 makke troch in kollektyf fan Boalserter faklju.

De earste stedsútwreidings kamen nei de tweintiger jierren yn it súdeasten ta stân, dêrnei nei de oarloch yn Plan Noard. De stêd is yn de lêste desennia fan de 20e ieu gâns útwreide mei wiken oan de east- en noardkant. Fanâlds lizze de bedriuwen súdwestlik fan de binnestêd. It nije bedriuwepark is folop yn ûntwikkeling yn de Weeshúspolder westlik fan Boalsert.

Goede waar priizget himsels. Dat jildt eins ek foar Gaasterlân, in unyk stikje Nederlân. It licht gloaiende lânskip lit in tige grutte fariaasje sjen: greiden, boulân, bosk, heide, reidlannen, sompe, wetter, leechlizzende bedike polders en heechlizzende ’gaasten’ en kliffen. Ieuwen lyn al wie it gebiet ’tusken Mar en Klif’ (de Fryske marren en de kliffen by de Iselmar lâns) yn trek as wengebiet foar de adel. En doe`t yn de twadde helte fan de njoggentjinde ieu hiel stadich it toerisme begûn op te kommen, wie Gaasterlân net om `e nocht ién fan de earste gebieten dy`t dêrfan profitearren. Foar in hiele soad hat de namme fan it gebiet in magyske klank dy`t jin fakânsjes yn `t sin bringt dy`t men dêr trochbrocht hat. De lange toeristyske tradysje betsjut ek dat it gebiet hielendal ynsteld is op it toerisme. Nettsjinsteande soks hat Gaasterlân syn autentisiteit folslein behâlde kind.

Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en It Fryske Gea beheare yn Gaasterlân in grut tal ferskillende gebieten dy`t om har natuerlike en/of lânskiplike wearde wol beskerming ha moastte: bosken, heidefjilden, kliffen, polders en bûtendykse gebieten. It binne te folle om op te neamen; en it neamen fan in stikmannich soe de oare gebieten tekoart dwaan. Dêrom: sjoch sels mar ris op de websteeën fan dy organisaasjes en ûntdek sa it grutte ferskaat fan natuer en lânskippen. Binne jo ienris yn it gebiet, dan rikkemandearje wy in besite oan it streekynformaasjesintrum ’Mar en Klif’ tige oan. It sintrum sit yn it moaie brinkdoarp Aldemardum en biedt in skat oan ynformaasje oer de natuer, de skiednis en de kultuer fan Gaasterlân.

Men kin it gebiet op in soad ferskillende manieren ûntdekke. Mei de fyts, kuierjend, op it hynder, op de motor of mei de auto; op Route Zuidwest Friesland kinne jo oanjaan wat jo wolle en dêrnei kieze út rûten dy`t foldogge oan jo winsken. Mei sin foar fytsers is der ek in knooppuntenetwurk ûntwikkele: op grûn dêrfan kinne jo jo eigen rûte gearstalle.

It skildereftige rivierke De Luts, de Van Swinderenfeart, de Spûkershoekfeart en de Rysterfeart binne geskikt foar de lytse wettersport. Meiïnoar foarmje se it trajekt fan de Alvestêdetocht dat troch Gaasterlân giet en de Sleattemermar en De Fluezen meiïnoar ferbynt. De rûte giet oer in lyts marke dat ûntstien is troch it ôfgraven fan sân foar it oanlizzen fan de N359. Tsjintwurdich is it in part fan natuergebiet Wyldemerk, dat yn 2007 útroppen waard ta it earste libellereservaat fan Nederlân. De rêst fan no is in grut ferskil mei de skiednis fan it plak, dat ek de namme (’Wylde Merk’) ferklearret. It ferhaal wol dat hjir lang lyn alle jierren in (wyld) heidensk feest holden waard ta ôfskied fan de simmer. Wís is dat it letter, oant de ein fan de njoggentjinde ieu, it plak wie foar in jiermerk mei in merke, dêr`t it nochal ris wyld om en ta gean koe... Fan 1954 oant 1969 siet der yn it gebiet in barakkekamp foar islamityske Molukkers. De moskee dy`t dêr boud is wie de twadde fan Nederlân. Súdeastlik fan Wyldemerk leit in prachtige, 9-holes natuergolfbaan. Dy baan hat as earste yn Europa in saneamd ’Grienlabel’ krigen om it spesjale omtinken foar de natuer by sawol it oanlizzen as it behear.

It dwaan fan boeregolf heart ek ta de mooglikheden, bygelyks by IJsboerderij De Bûterkamp yn Aldemardum. Dêr wurde ek ekskurzjes organisearre en, de namme seit it al, der wurdt ambachtlik iis makke én ferkocht. As jo nei it iten fan dat iis (suver) alles witte wolle oer kij, dan kinne jo terjochte yn it Koeienmuseum yn Nijemardum. In oar museum mei in bysûnder tema is it Scheermuseum yn Bakhuzen. In prachtich útsicht oer it lânskip fan Gaasterlân hawwe jo fan de loftwachttoer ôf dy`t yn de tiid fan de Kâlde Oarloch boud waard westlik fan Aldemardum, op it heechste punt fan Gaasterlân. It is efkes klauterjen, mar dan hawwe jo ek wat! Gewoan lekker op it strân lizze kin fansels ek, bygelyks by De Hege Gerzen. In aardich útstapke foar bern is ta beslút Sybrandy’s Ontspanningspark tusken Aldemardum en Riis.

In beskriuwing fan in gebiet as Gaasterlân is fansels nea folslein; dêrfoar is der gewoan te folle te sjen, te dwaan, te belibjen en te ûndergean. Foar dat probleem is mar ién oplossing: it gebiet séls ûntdekke! Jo binne fan herten wolkom.

Skûtsjesilen, fierljeppen en kaatsen vormen gedrieën de kroon van de Friese sport. Ze hebben alle drie een eeuwenlange traditie. De PC in Franeker vormt de sportieve spil van het kaatsen. Daar verdienen kaatsers hun eeuwige roem.

PC staat voor Permanente Commissie, deze bestaat sinds de oprichting in 1853 uit vijf leden. Volgens de PC-website "blijft de commissie trouw aan tradities en oprichters, stelt de sport centraal en wordt niet beïnvloed door commerciële of andere belangen." De commissie kende sinds de oprichting in 1853 slechts negen voorzitters en 45 leden.

Het evenement vindt plaats op de vijfde woensdag na 30 juni op het Sjûkelân, de "heilige kaatsgrond" in Franeker. Het is daarnaast de hoogtijdag van de kaatssport, volgens de website de oudste jaarlijkse sportklassieker van Nederland en de grootste kaatspartij ter wereld. Het is een dag met een bijzondere entourage en bijzondere rituelen.

48 beste mannelijke kaatsers doen mee. Zij zijn geformeerd in zestien parturen (teams). Van de meer dan zeshonderd kaatswedstrijden die jaarlijks onder auspiciën van de Koninklijke Nederlandse Kaatsbond (KNKB) worden gespeeld, is de PC de meest aansprekende.

Op 14 tot en met 17 juli 2022 zijn er weer de Tall Ships Races Harlingen. Wat Sail-Amsterdam eens in de vijf jaar in het groot doet, doet Harlingen op iets kleinere schaal. Desondanks zijn de Tall Ships Races Harlingen een evenement om niet te missen. Tientallen klippers en windjammers doen de enige echte zeehaven van Friesland aan.

Harlingen is op zich al een fantastisch mooie stad en zeehaven. De authenticiteit van de binnenstad en de oude haven is hier en daar van een fenomenaal niveau. Over het algemeen ligt de nieuwe en de oude haven vol met grote en minder grote zeiljachten en zeilschepen, en niet te vergeten de bruine vloot. Maar tijdens de Tallships Races Harlingen wordt daar een schepje bovenop gedaan. Zeg maar gerust een hele grote schep.

Naast de indrukwekkende driemasters en viermasters aan de kade is de hele stad in feeststemming. Er zijn allerlei activiteiten waar je aan mee kunt doen. Ook kun je de schepen van dichtbij bekijken en in sommige gevallen ook van binnen bewonderen. Er zijn arrangementen beschikbaar voor het meevaren en "meewerken" op een van de schepen.

Kortom, wederom een Fries evenement dat je niet mag missen deze zomer.

Wie Friesland ook maar een klein beetje kent, kent het Skûtsjesilen. Een reeks zeilwedstrijden met zeiltjalken die ook wel Skûtsjes worden genoemd. Er zijn eigenlijk twee Skûtsje-evenementen. Die van de SKS en die van de IFKS. De eerste heet voluit "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen" en de tweede "Iepen Fryske Kampioenskippen Skûtsjesilen". De eerste houdt er meer regels op na als het gaat om de authentieke eigenschappen van het schip waar mee gevaren wordt. De eerste zijn de raspaarden en de tweede zijn iets minder streng in de leer als het gaat om de eigenschappen van het schip.

Als toeschouwer merk je daar niets van. Zowel bij de SKS als bij de IFKS zie je tientallen Skûtsjes jaarlijks met elkaar strijden om de roem en de eer. Dit doen ze al sinds de jaren twintig van de negentiende eeuw. Dus al bijna tweehonderd jaar. Het is een mooi schouwspel. Zeker als er een stevige bries staat. Het moet al erg hard waaien voordat de Skûtsjebemanningen er de brui aan geven. 

De Skûtsjes strijden op meerdere wateren in Friesland met elkaar. Eigenlijk doen ze alle Friese meren aan en het IJsselmeer. Bijzonder is ook de wedstrijd op de Wijde-Ee nabij De Veenhoop. Dat is een relatief smal water. Dus als je daar aan de wal staat te kijken kun je de Skûtsjes bij tijd en wijle bijna aanraken als ze voorbij laveren.

Hoe dan ook, een zomer in Friesland is niet compleet zonder een bezoek aan het Skûtsjesilen. Voor het gemak zetten we hieronder de twee agenda's. Ze sluiten perfect op elkaar aan, dus drie weken aaneengesloten kans om live het Skûtsjesilen mee te maken.

Agenda SKS

30 juli 2022, Grou, Bij De Tynje

01 augustus 2022, De Veenhoop, Bij Ie-Sicht

02 augustus 2022, Earnewâld, Sânemar

03 augustus 2022, Terherne, Vanaf de pier

04 augustus 2022, Langweer, Vanaf het strand van het dorp

05 augustus 2022, Elahuizen, Langs de oever van het dorp; Mardyk

06 augustus 2022, Stavoren, Vanaf de IJsselmeerdijk

08 augustus 2022, Woudsend, Vanaf de Indyk

10 augustus 2022, Lemmer, Vanaf de pier bij het strand

11 augustus 2022, Lemmer, Vanaf de pier bij het strand

12 augustus 2022, Sneek,Vanaf het Starteiland

Agenda IFKS

13 augustus 2022, Hindeloopen

14 augustus 2022, Stavoren

15 augustus 2022, Heeg

16 augustus 2022, Sloten

17 augustus 2022, Rustdag of inhaalwedstrijd(en) bij Echtenerbrug

18 augustus 2022, Echtenerbrug

19 augustus 2022, Lemmer

20 augustus 2022, Lemmer (finale)

Het Iepenloftspul Jorwert mag zich verheugen in een grote bekendheid. Ieder jaar is het vliegen en draven om aan kaarten te komen. De kaartverkoop is op 4 juni 2022 gestart. De voorstellingen lopen van 2 september 2022 tot 1 oktober 2022.

Bijzonder aan dit Iepenloftspul is dat het in de notaristuin van Jorwert wordt georganiseerd. Gewoon in de achtertuin dus van het monumentale pand waar in vroeger jaren de notaris woonde en werkte.

De voorstelling van 2022 heet De jacht en is geinspireerd op de Deense film ‘Jagten’ (2012) van Thomas Vinterberg. Eerder speelde Iepenloftspul Jorwert een theatrale bewerking van Vinterberg: in 2010 maakte het stuk ‘It feest’ (gebaseerd op de film ‘Festen’) al grote indruk op het publiek. Als het gaat om ‘Het feest’ over verstoorde familiebanden, probeert Tjerk Kooistra met ‘De Jacht’ de kracht van een dorpsgemeenschap te laten zien. De dynamiek van een groep mensen uit het dorp is zo sterk dat je als individu niets meer in te brengen hebt.

Met in de hoofdrol Wybo Smids, winnaar van meerdere Gouden Gurbes en recent winnaar van de Pyt van der Zee Prijs, wordt de Iepenloftspul Jorwert ook in 2022 weer een prachtige theaterproductie.

Ieder jaar wordt op Pinkstermaandag de Friese Elfsteden Rijwieltocht verreden. De 2022 editie is net geweest ten tijde van het schrijven van dit item. In de Leeuwarder Courant staat vandaag dat er nog nooit zoveel uitvallers zijn geweest vanwege kou en regen. Volgend jaar beter!

Deze fietstocht voor doorzetters wordt al meer dan 100 jaar gorganiseerd. Maar liefst 15.000 deelnemers doen jaarlijks mee. De route is ongeveer 235 kilometer lang en start en eindigt in Bolsward. Achtereenvolgens voert de route langs Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum, Leeuwarden, Bolsward, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward.

Deelnemers starten in 23 verschillende groepen. De eerste groep start 's morgensvroeg om vijf uur en de laatste groep start rond acht uur in het centrum van Bolsward. Een lotingssysteem zorgt voor de indeling van de verschillende groepen. Om de tocht te volbrengen moeten de deelnemers stempels halen in alle elf Friese steden en uiterlijk om twaalf uur 's nachts weer bij de laatste finishcontrole in Bolsward zijn.

Zoals gezegd de 2022-editie is net geweest, maar in 2023 is er vast en zeker weer een Friese Elfsteden Rijwieltocht. Doe ook eens mee, je hebt nog meer dan genoeg tijd om aan de fietsconditie te werken.

Iedereen groet elkaar nog op het Flaeijelfeest. Het Flaeijelfeest wordt in 2022 al voor de 45e keer georganiseerd. Het is een uniek evenement waarbij het plattelandsleven van vroeger centraal staat. Tal van nostalgische activiteiten vormen samen het decor en een afwisselend programma voor jong en oud.

Zie een smid aan het werk en probeer het hem na te doen. Zie hoe in vroeger tijd werd geoogst, gerookt (paling welteverstaan), welke landbouwwerktuigen en voertuigen werden gebruikt. Ervaar de kracht van stoom. Aai een koe of ga mee op een boerenwagen. Bewonder de mooiste oldtimers.

Als je je er een dag lang aan overgeeft verdwijnt de nostalgie als sneeuw voor de zon en proef je de realiteit van het alledaagse leven in de negentiende eeuw. De tijd van je grootouders of overgrootouders.

Fierljeppen, het wordt tegenwoordig veel gedaan als teambuilding, maar in Friesland doen ze het al eeuwen. Vooral boeren, om zich makkelijk door de landerijen te bewegen die veelal door sloten en slootjes van elkaar worden gescheiden. Zodat de koeien niet naar het land van de concurrent overlopen.

Het schijnt dat op 24 augustus 1767 de eerste officiële fierljepwedstrijd gehouden is in het dorpje Baard. Of het toen ook al fierljeppen genoemd werd is trouwens niet bekend.

Hoe dan ook, boeren gebruiken de polsstok niet meer voor hun boerenwerk, maar de sport is sinds 1767 niet meer verdwenen en alleen maar gegroeid. Jaarlijks worden nu tientallen wedstrijden georganiseerd. Gesprongen wordt van een houten springschans. Sloten en slootjes zijn verruild voor serieuze waterpartijen van soms wel 20 meter breed. Polsstokken zijn uitgegroeid tot enorme lengtes van soms wel twaalf en een halve meter, dit is ook de maximale lengte volgens de voorschriften. Deelnemers, zowel dames als heren, springen tot wel 20 meter ver. Om blessures te voorkomen wordt gelandt in een  zorgvuldig aangeharkt zandbed.

Het fierljeprecord staat op een kleine 22 meter. 21.68 meter om precies te zijn. Het staat sinds 11 augustus 2019 op naam van Nard Brandsma. Op de foto ziet u de toen onttroonde recordhouder Bart Helmholt.

De belangrijkste wedstrijdlocaties in Friesland zijn in de dorpen Winsum, It Heidenskip, Burgum, Buitenpost en de Friese stad IJlst.

Iedere fierljepwedstrijd is een genot om bij te wonen. Niet alleen vanwege het spektakel zelf maar ook omdat je voelt dat je deel uitmaakt van een lange traditie, eentje die teruggaat tot 1767.

Voor een compleet overzicht van de wedstrijddagen en tijden gaat u naar de website van de Frysk Ljeppers Boun (bond van Friese Fierljeppers).

De Harlinger Visserijdagen werden in 2009 uitgeroepen tot Beste Regio-evenement van Nederland. In de loop van de jaren (er zijn al meer dan 50 edities geweest!) zijn ze uitgegroeid tot een topevenement waar niet voor niets vele tienduizenden bezoekers op af komen.

Eind augustus staat Harlingen gedurende enkele dagen bol van activiteiten voor jong en oud: muziek, dans, theater, beeldende kunst, sport, folklore, etcetera. De combinatie met het unieke decor van de enige zeehavenstad van Friesland zorgt voor een unieke sfeer.

De 2022-editie vindt plaats op 31 augustus tot en met 3 september 2022. Het belooft weer een fantastisch spektakel te worden!

Kleinschaliger, maar net zo gezellig, zijn de visserijdagen van Makkum (elk oneven jaar in augustus) en die van Stavoren (elk even jaar in juli).

Dokkum is de meest noordelijke stad van Nederland en van Friesland. De stad had ooit een open verbinding met zee via het Dokkumer Grootdiep. Tegenwoordig is dit moeilijk voor te stellen maar in 1597 vestigt zich in Dokkum de zogenaamde Admiraliteit. De taak van de Admiraliteit was het uitrusten en bemannen van zeeschepen ter verdediging van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Een soort van voorloper van de Koninklijke Marine.

Dokkum wil deze markante geschiedenis levend houden door het jaarlijks organiseren van de zogenaamde Admiraliteitsdagen. Een meerdaags topevenement, voor het eerst georganiseerd in 2011. De 2022-editie is op 1, 2, 3 en 4 september 2022.

Sinds 2011 is het evenement uitgegroeid tot een "must-see". Het is een muzikaal, cultureel, culinair en cultuurhistorisch evenement dat zijn weerga niet kent in Friesland. Vier dagen lang is de stad Dokkum gehuld in een zestiende eeuwse ambiance.

Ga naar de site van de Admiraliteitsdagen om een indruk te krijgen van het programma. Een aanrader van de bovenste plank.  

De Friese Ballonfeesten is een spektakel dat ieder jaar eind juli/begin augustus plaatsvindt op de Nutsbaan in Joure. De 35e editie wordt in 2022 op 20 tot en met 24 juli gehouden. De laatste dag van het evenement staat in het teken van een oldtimerexpositie en -rally. De toegang is gratis, maar wees op tijd want de zitplaatsen zijn beperkt.

Tijdens het meerdaagse evenement stijgen tientallen heteluchtballonnen op afkomstig uit de hele wereld. Bijzonder spectaculair zijn de zogenaamde "special shapes", ballonnen met een bijzondere vorm, bijvoorbeeld een locomotief, motorfiets, draak of doedelzakspeler.

Het evenement wordt omkleed door allerlei andere activiteiten: muziek, kermis, kinderactiviteiten en ga zo maar door. De Ballonfeesten werden in 1986 voor het eerst gehouden en zijn sindsdien uitgegroeid tot het grootste ballonevenement van Nederland. Joure dankt zijn nickname Balloon-City er aan.

Kortom, ben je eind juli 2022 in Friesland, mis dan de ballonfeesten in Joure niet!

Al sinds 1814 vindt ieder jaar begin augustus "Hardzeildag" plaats op de Snitsermar (het Sneekermeer). In 1934 ontstond daaruit de Sneekweek, inmiddels al vele jaren het grootste Europese zeilevenement op binnenwater.

De zeilwedstrijden in de vele verschillende klassen beginnen op de eerste zaterdag van augustus en duren tot en met de donderdag daarna. De opening op vrijdagavond bestaat uit de "vlootschouw": een show met honderden boten en vuurwerk. De woensdag is nog steeds de traditionele "Hardzeildag".

Behalve op het water is er ook in Sneek zelf volop activiteit. Eigenlijk staat de stad de hele week op z`n kop. Maar laat je niet afschrikken door wat drukte. Iedere liefhebber van de Sneekweek zegt dat als je de Sneekweek een keer echt hebt meegemaakt dat je er dan voor altijd verliefd op blijft.

Dus noteer in uw agenda, Sneekweek 2022 start op 5 augustus 2022 en eindigt op 11/12 augustus 2022.

Volgens mij zijn plastic koeien voor het eerst in Friesland opgedoken tijdens Simmer-2000. Dit was een Fries zomerevenement tijdens het eerste jaar van het derde millennium. Je kunt het evenement zien als een Fries onderonsje en reünie op provincieschaal. Friezen kwamen van heinde en ver om het Fries zijn met elkaar te delen, te beleven en te vieren.

Onder het predikaat "Fryslân, lân fan kij" (Friesland, land van koeien) werden 500 kunststof koeien gefabriceerd en in het landschap tentoongesteld. Wellicht omdat de levende exemplaren op stal stonden en de weides wel wat zwart-bont-gevlekt kon gebruiken als landelijk decor van het Simmer-2000 evenement.

We zijn inmiddels ruim 20 jaar verder. Er is veel veranderd. Koeien zijn in Friesland gewoon weer in de weide te zien. Weidegang en kruidenrijk gras zijn gangbare begrippen geworden in melkproductie en melkconsumptie. Als je nu door Friesland rijdt zie je bij tijd en wijle meer weides mét koeien dan weides zonder koeien.

Plastic koeien leven langer dan echte. Na ruim 20 jaar zijn ze er nog volop. Vaak als ornament in particuliere tuinen of als blikvanger voor bedrijven, zoals notabene bij de Fonterra mega-kaasfabriek in Heerenveen, die hebben een heleboel. Ik maak er een gewoonte van om ze te fotograferen. Je ziet ze in allerlei kleuren. Het wordt inmiddels een bonte verzameling.

Vandaag staat in de Leeuwarder Courant dat de Friese veeboeren de komende jaren een hard gelag wacht. Velen van hen zullen gedwongen moeten stoppen. Ik vraag me af hoe de provincie Friesland over nog eens ruim 20 jaar eruit zal zien.

Moeten we straks weer plastic koeien "van stal" halen zeker. Dacht het niet!

"Fryslân, lân fan kij"

FrieslandWonderland is een populaire website. Vele duizenden mensen gebruiken deze website wekelijks om zich te oriënteren op Friesland of zich voor te bereiden op een verblijf. U kunt uw bedrijf, accomodatie of producten onder de aandacht brengen bij dit brede publiek. Hiervoor meldt u zich aan als deelnemend bedrijf. U krijgt dan een eigen inlogcode waarmee u uw advertentie of bedrijfspresentatie, inclusief doorlink, helemaal naar eigen wens kunt samenstellen en beheren.

Bedrijfspresentaties worden standaard getoond op plaats- en regionaal niveau. Tegen meerprijs zijn presentaties ook op gewest- en provinciaal niveau te tonen. De pagina die u nu bekijkt heeft dezelde opmaak als van een bedrijfspresentatie.

U krijgt toegang tot een beheersysteem waarin u statistieken kunt bekijken m.b.t. de prestaties van uw advertentie of bedrijfspresentatie. Dit alles voor een vast jaarlijks bedrag van slechts € 50,-- exclusief btw, ongeacht het aantal doorkliks.

Heb je altijd al eens de tocht der tochten willen rijden, maar vind je het op de schaats veel te ver? Nu is er ook de enige echte elfstedentocht met de camper!

Natuurlijk neemt deze camperelfstedentocht je mee langs een aantal iconische plekken van de tocht op de schaats. Ook komt de schaatssport tijdens de camperroute ruimschoots aan bod. Maar de elfsteden zijn veel meer dan dat! Naast dat ze stuk voor stuk een bijzondere geschiedenis kennen, zijn de stadjes heel gezellig en leuk om te bezoeken. Of je nu het liefst een museum in duikt, een wandeltocht maakt of liever neer ploft op een terrasje.

De elfstedentocht met de camper hoeft trouwens niet binnen 24 uur gereden te worden. Rijd de route lekker op je gemakje en neem de tijd om de elfsteden te bewonderen en je stempels te verzamelen. Je hoeft de tocht ook niet in Leeuwarden te beginnen, zolang je alle elf stempels maar verzamelt! 

De Camperelfstedentocht kan het gehele jaar gereden worden, september tot en met mei is echter de beste reistijd.

Joure ligt in Zuidwest-Friesland. Midden in het waterrijke en bij toeristen populaire Friese merengebied. Joure heeft van oudsher twee belangrijke wapenfeiten. Douwe Egberts en klokkenmakerijen. Beide zijn nog steeds springlevend in de plaats.

Douwe Egberts heeft er een grote productiefabriek en biedt veel lokale werkgelegenheid. Klokkenmakerijen zijn er ook nog, alhoewel deze tak van bedrijvigheid wel onder druk staat. De ooit niet aan te slepen Friese staartklok heeft sterk ingeboet aan populariteit. Ooit waren er tientallen klokkenmakerijen in Joure, er zijn nog een handjevol over. Museum-Joure vertelt het hele klokkenverhaal, mocht u interesse hebben.

Maar, ondanks recente grondige renovatie moet de Jouster toer het zonder tijdsaanduiding doen. Eeuwenlang heeft deze markante kerktoren symbool gestaan voor de lokale klokkennijverheid en de kwaliteit van haar producten. Nu even niet. De klok moet het doen zonder wijzers. Naar het schijnt zijn deze beschadigd tijdens een recente storm en worden ze hersteld of vervangen.

Hoe dan ook, onder aan de toren staat een klein beeldhouwwerk, het heet "de drie toeristen". Ze turen naar boven. Ze kijken vast en zeker naar het uurwerk van de Jouster toer als verwijzing naar de lokale klokkenindustrie. Echte Jousters doen dit even niet en hopen dat het de rest niet opvalt.

Sibrandahûs is een gehucht tussen Dokkum en Burdaard. In de regio is het vooral bekend vanwege een prachtig Middeleeuws kerkje (waar ook getrouwd wordt) en een niet erg spannende brug over de Dokkumer-Ee. De brug verbindt Noord en Zuid, kleigrond en zandgrond, én liefdesrelaties.

De meeste mensen kennen het fenomeen van de liefdesslotjes. Je ziet het vooral in de grote romantische toeristensteden. Geliefden hangen een hangslotje aan een brugleuning als teken van eeuwige trouw en liefde. 

Voor veel geliefden westelijk van Dokkum heeft de brug in Sibrandahûs in vroeger jaren een belangrijke rol gespeeld. Ik hoorde een verhaal tijdens een voorleesavond in de kloosterkapel in Jannum, niet ver van Sibrandahûs. Het verhaal ging over Gerben en Ybeltsje. Hij woonde aan de noordkant van de Dokkumer-Ee, zij aan de zuidkant. Hij was een welgestelde boerenzoon, zij dochter van een eenvoudige arbeider. Hij kwam van de kleigrond, zij van de zandgrond. 

Het verhaal combineert onmogelijke liefde, rang en stand en een geheime ontmoetingsplaats bij de brug van Sibrandahûs.

Het verhaal trof me in het hart, mijn ouders trof hetzelfde lot. Hij was zoon van het hoofd van de school, zij was dochter van een eenvoudige groenteboer. Hij kwam van de noordelijke kleigrond, zij van de zuidelijke zandgrond. Hij schreef liefdesgedichten en schetste de brug van Sibrandûs erbij als te nemen obstakel. Heit was een romanticus.

De liefde overwon, zowel bij Gerben en Ybeltsje als bij mijn ouders. Had het fenomeen bestaan dan hadden er regelmatig liefdesslotjes aan de brug van Sibrandahûs gehangen.

Tegenwoordig halen we onze boodschappen meestal bij de supermarkt. In vroeger tijden was dat anders. Dan ging je naar de lokale dorpsbakker, -slager en kruidenier.

In het Friese dorpje Molkwerum vind je nog zo'n traditioneel bakkerwinkeltje. Volgens de website is het meer dan 100 jaar oud. het heet Bakkerwinkeltje Ald Molkwar.

Wat valt er te zien en te beleven: Een authentiek bakkerswinkeltje uit 1916, een eind 18e eeuwse woonkamer met bedstee, een beschilderde deur uit 1722, een koffie-theeschenkerij met terras aan het water, een ontsnappingsluikje uit de 2de wereldoorlog, wisselende exposities.

Begeleide rondwandelingen kunnen op afspraak worden gepland. Ook kunnen koekproeverijen worden georganiseerd voor groepen vanaf 8 personen.

Vrije entree.

De terp van Hegebeintum is de hoogste terp langs de Friese kust, met een hoogte van bijna 9 meter boven de zeespiegel. Op de terp is het schilderachtige, 12e eeuwse kerkje te zien. Aan de voet van de terp van Hegebeintum vind je Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum. Hier zijn toegangskaarten verkrijgbaar voor de rondleidingen naar de terp en 12de eeuws kerkje.

In het bezoekerscentrum kan men wisselende exposities bezichtigen, souvenirs kopen en is er een VVV-agentschap. Ook kunt u hier één van de dorpslogementen boeken in Jannum of Ferwert. In het Petit Restaurant of op het terras kunt u genieten van een drankje en een hapje en het weidse uitzicht.

De Dokkumer-Ee is een trekvaart tussen Dokkum en Leeuwarden en het meest markante deel van de Elfstedentocht. Het is onderdeel van het traject Bartlehiem naar Dokkum dat twee keer moet worden afgelegd. De mooiste en enige route langs de Dokkumer-Ee volg je via Burdaard en Wyns. Langs de Noordoever ligt een fietspad. Langs de zuidoever een kleine kronkelweg geschikt voor auto’s.

Hier en daar kun je stoppen en door het weiland lopen tot aan de oever van het riviertje. Vorige week stond ik op zo’n plek oog in oog met een legendarisch schip. Het was de Ecolution, ooit ontworpen door de eerste Nederlandse astronaut Wubbo Ockels (1946-2014). Wubbo had vanuit de ruimte de aarde geobserveerd en werd getroffen door de schijnbare fragiliteit van de atmosfeer. Vanaf dat moment heeft hij zich volledig ingezet voor duurzaamheid. Het schip de Ecolution is een resultaat van zijn inzet en innovatieve geest. Destijds gold het schip als de ultieme visie op duurzaam varen. Het werd naast de wind ook aangedreven door waterstof. 

De Ecolution is inmiddels overgeschilderd in frisgroen en oranje. De oorspronkelijke naam Ecolution staat nog fier op een van de innovatieve gieken van het schip. Het schip heeft nu als thuishaven Lauwersoog.

Van oudsher zit het maken van muziek in het bloed van de Friezen. Het Friese volkslied mag zich ook ver buiten de provincie verheugen in enige bekendheid. Niet in de laatste plaats vanwege publieke uitvoeringen tijdens schaatswedstrijden in Thialf, voetbalwedstrijden in Heerenveen of omlijsting van het skûtsjesilen of het fierljeppen. 

De oudere generaties Friezen herinneren zich het zingen in de huiskamer. Begeleid door harmonium of trekharmonica. De hele buurt kwam er soms op af.  Tegenwoordig laten we het zingen vaak over aan anderen. Het harmonium heeft plaats gemaakt voor de TV of stereo-installatie. Streamingdiensten voeren nu de boventoon.

Mar vergis je niet, Friesland heeft een keur aan bands, soloartiesten, troubadours en wat dies meer zij. Al dan niet optredend in de Friese of een streektaal. Griet Wiersma, Piter Wilkens, De Kast, Twarris, Nynke Laverman, zomaar een handjevol klinkende namen.

De Waddeneilanden zijn de spreekwoordelijke ’parels’ van Friesland. Vier, of eigenlijk vijf op een rij. Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog.  Texel valt op deze website helaas buiten de boot omdat het bij de provincie Noord-Holland hoort en deze website nou eenmaal over Friesland gaat.

Het ene Waddeneiland is nog mooier dan het andere. Een paar belangrijke en populaire eigenschappen hebben ze gemeen, de onmetelijk lange goudgele zandstranden.

Bij een bezoek aan een van de Waddeneilanden doen zich een paar bijzondere fenomenen voor. Bij vertrek en aankomst en op de boot kan het heel druk zijn, maar als je eenmaal op het eiland bent verspreidt deze drukte zich en ervaar je rust en ruimte. Destemeer als je op het strand bent aanbeland. Daar heb je kilometers zandstrand helemaal voor jezelf. Een ander fenomeen is dat je gezichten van de boot herkent op het eiland, op het fietspad of op het terras. Je ziet telkens weer dezelfde mensen voorbijkomen. Hierdoor lijken de Waddeneilanden groot en klein tegelijk.

Hoewel de Waddeneilanden allemaal dezelfde basisingrediënten bevatten zoals dorpjes, duinen en stranden, zijn ze op een bijzondere manier toch ook  weer verschillend van elkaar. Het ene eiland heeft meer bossen, het andere eiland meer heide. Het ene meer cranberryvelden het andere meer weilanden en boerenbedrijven. Het ene is autoluw en het andere niet. Allemaal hebben ze vele kilometers aan wandel- en fietspaden. De jeugd weet vooral Terschelling te waarderen. Gezinnen Ameland. Natuurliefhebbers en vogelaars Schiermonnikoog. Vlieland heeft een wat exclusiever karakter en is populair bij celebs.

Eén fenomeen blijft tot nu toe onbesproken, "eilandgevoel". Je moet er geweest zijn om dit fenomeen te herkennen. Het begint zodra de boot de trossen heeft losgegooid en eindigt als je bij terugkomst weer voet aan vaste wal zet in Holwerd, Lauwersoog of Harlingen. Er zijn boeken over geschreven. Dit eilandgevoel heb je, voor zover ik weet, alleen op de Waddeneilanden!

De Waddenzeedijk bij Hallum is op de zondagmiddag een populaire plek om uit te waaien. Doordeweeks is het er een stuk minder "druk". Achter de dijk ligt natuurgebied Het Noarderleech.

Het is de plek waar in 2006 tientallen paarden werden gered toen ze werden verrast door het wassende zeewater. De verhoogde ringdobben waar de paarden destijds een veilig heenkomen op zochten liggen er nu weer bij zoals het hoort. Destijds was de wereld te klein. Het nieuws over de gestrande paarden ging viral. Alle grote nieuwszenders pikten het op. Ringdobben zijn drinkplaatsen voor het vee. Het water in de drinkplaatsen is lichtbrak maar desondanks goed drinkbaar voor het vee.

Vanaf de uitkijktoren bij Kunstwerf het lage Noorden is dat prachtig te zien. Net als het monumentale kunstwerk "De Tempel" van Ids Willemsma.

Akkrum is yn de betide Midsieuwen as terpdoarp ûntstien. Omdat it geunstich lei oan de súdlike wâl fan de âlde, meänderjende wetterloop de Boarn koe it doarp him foarspoedich ûntwikkelje.

Doe ‘t der yn de 19e ieu goede wegen- en spoarferbinings kamen, koe Akkrum de haadplakfunksje fan de gemeente Utingeradiel oernimme fan it minder geunstich lizzende Aldeboarn. De Oeriselskestrjitwei kaam as rykswei yn 1827-1828 klear en yn 1868 waard it spoar oanlein. It wie al earder in passaazjeplak foar it ferkear: “Akkrum is een vermaaklyk Dorp, dewyl alles, wat te paarde of met rydtuig van Leeuwarden naar ‘t Heerenveen en verder wil, hier door zynen weg moet neemen”, waard oan it ein fan de 18e ieu skreaun. Wilens hie it doarp him fan de terphichte ôf by it wetter en de Slachtedyk lâns ûntjûn as streekdoarp. It streekdoarp bûcht him mei de wetterloop fan de Boarn ta in elegante haadstruktuer. Fan west nei east litte de Ljouwerterdyk, it Heechein, de Buorren, de Kanadeeskestrjitte en fierderop de Boarnsterdyk ek in oangename ôfwikseling sjen fan sletten bebouwing en iepen romten. Yn de 19e ieu rekke de streek oan beide kanten alhiel beboud. Om 1900 hinne wie Akkrum yn it easten fêstgroeid oan it buordoarpke Nes. De earste doarpsútwreidings yn de 20e ieu fûnen dêr plak. Bgl. sa as it folksbuertsje mei tún-stedsk karakter fan De Túntsjes en De Stripe út 1919.

Nei de oarloch krige it wenwykje yn it súdeasten, efter it stasjon, stâl en doe waard begûn mei de wenningbou yn de súdlike strook. De yn 1949 yn tradisjonalistyske Delftse Schooltrant ûntwikkele Sinnebuorren krige de karakteristyk fan de optimistyske weropbou. Dêrnei binne yn de sechstiger jierren efter de Boarnsterdyk tusken Akkrum en it âlde Nes wenstrjitten oanlein. Dit diel fan it doarp is troch Rijksweg N32, letter ferdûbele ta autosneldyk A32, min ofte mear fan Akkrum ôfsnien. Fan it begjin fan de santiger jierren ôf hat de wyk noardlik fan de Boarn him ûntjûn en oan it ein fan de 20e ieu is de omfangrike wetterwyk Boarnstee noardlik fan Akkrum yn it lânskip oanlein. De herfoarme tsjerke stiet yn ‘e midden fan it doarp op in earder rom en heech lizzend hôf. De ynbannige sealtsjerke is yn 1759 boud ta ferfanging fan it midsieuske godshûs. De toer, ferdield yn trije fjilden en in ynsnuorre spits is yn 1882 oplutsen. De tsjerke hat meubilêr út de 17e en 18e ieu en yn fjouwer grutte rûnbôgefinsters sitte brânskildere finsters mei wapens út 1760-1762, dy ‘t yn 1940 rekonstruearre binne. Hjir skean tsjinoer stiet de meniste tsjerke, wol wat bûten de roailine, mar dat wurdt kompensearre mei in opfallend neoklassisistysk front mei in doryske yngongspartij en in sjarmante koepeltoer. It is ien fan de earste tsjerken yn dizze styl yn Fryslân en boud troch oannimmer Jacob Romein, dy ‘t frij wis syn soan Thomas Romein it ûntwerp meitsje liet.

Westlik fan de herfoarme tsjerke stiet efter in romme tún it tehûs foar frijgeselle dames en widdowen “Welgelegen”. S. Hoekstra makke yn 1924 it ûntwerp yn ekspresjonistyske styl wêrby ‘t foaral de middenpartij tusken de wat knierjende fleugels mei de rizige kape opfalt. It tehûs stiet op it terrein dêr ‘t fanâlds in bûten mei in besûndere tún stie. It prachtige achtkantige túnhûs mei koepeldak út de 18e ieu oan it Heechein is dêrfan bewarre bleaun. In besûndere tún is no te finen oan de Ljouwerterdyk; it is in lânskiplike tún fan Gabe Westra om it yn 1901 troch gemeente-arsjitekt F.H. Hoekstra yn in tige dekorative styl ûntwurpen Coopersburg hinne. Coopersburg is in tehûs fan 22 keamerswenningen, dy ‘t stik foar stik in tutegeveltsje krigen. De wenninkjes wienen bedoeld foar de minder fermogende Akkrumer âlderein. De út dit doarp ôfkomstige Folkert Kuipers (Cooper) stichte it tehûs nei ‘t hy yn Amearika in fortún makke hie. Kuipers hat foar himsels en syn frou in mausoleum oprjochtsje litten, yn 1906 útfierd nei in ûntwerp fan J.H. Schröder yn de Sezession-fariant fan de Jugendstil. Njonken de yngongspartij stean pleuranten en dêrboppe de portretmedaillons fan Cooper en syn frou.

Achlum is in terpdoarp mei in bysûndere foarm. De ferneamde Slachtedyk rint súdlik om de âlde kearn hinne, wylst de Achlumerfeart der nei it noarden ta by lâns rint. Yn ’e midden leit it iepen, ôfgroeven part fan de terp dat tsjintwurdich as in rom bemjitten keatsfjild brûkt wurdt. Op it súdlike part fan de hege terp stiet de midsieuske tsjerke mei diakenijwenten en pastorije en westlik dêrfan de saneamde kleasterpleats, in monumintale kop-hals-romppleats út de 18e ieu.

Mear nei it noarden ta fynt men yn in libbendich ritme benammen 19e-ieuske bebouwing by de feart lâns, wêrby’t de bysûndere dakpannen opfalle. Dit binne de read of blau glazuere Lucas IJsbrandpannen mei in laaifoarmich patroan, ûntwikkele yn Makkum en op it panwurk yn Achlum neimakke yn de tiid om 1900 hinne. By de feart stiet tusken de skildereftige bebouwing yn de karakteristike eardere doarpsherberch. Oan ’e westkant fan de doarpskom is wat bedriuwichheid te finen en de doarpsútwreidingen ha nei de oarloch mei namme yn it easten, oan de oare kant fan de Hitzumerweg, har beslach fûn.

De herfoarme tsjerke stiet op it hege part fan it oerbliuwsel fan de terp. It gebou is oarspronklik 12e-ieusk; de spoaren fan romaanske bôgen en tichtsetten finsterkes binne noch te sjen yn stikken muorrewurk fan dowestien, foaral oan de noardkant. Der sit in fraai reliëf (sûnder holle) fan rôze Bremer sânstien út de 14e ieu yn it muorrewurk. De toer datearret út de 15e ieu en de houten bekroaning mei in spitske is fan 1789. Ynwindich hat de tsjerke in geve protestantske ynrjochting mei meubilêr út it begjin fan de17e ieu. Tsjin de bûtekant fan de súdlike muorre oan stiet in plaat ta oantinken oan Ulbe Piers Draisma, in boer dy’t yn 1811 de “eerste onderlinge brandwaarborg van Friesland” oprjochte hat.

Eastlik fan Achlum stiet oan de noardkant fan de Slachtedyk op in omgrêfte terrein Groot Deersum, no in 18e-ieuske pleats, mar yn eardere tiden in state, wer ‘t de stinzepoarte fan noch boppe de grêft stiet. De ienichste yn Fryslân mei in trepgevel.

De meeste mensen die Holwerd kennen, kennen Holwerd van de boot naar Ameland. Ieder jaar passeren vele duizenden toeristen het dorp. Ze zijn onderweg naar dit mooie waddeneiland en hebben haast. De boot wacht niet. Ze komen via Leeuwarden of Dokkum en laten Holwerd letterlijk rechts liggen. Holwerd is voor hen, al naar gelang de vaarrichting, niet meer dan een slinkende of groeiende imposante kerktoren achter een Waddenzeedijk.

Ik was er toevallig en heb het dorp toch maar eens van dichtbij bekeken. De kerk is van dichtbij nog imposanter dan verwacht. Kraaien vliegen rondjes om de toren en laten van zich horen. Gevarieerde gevels staan in het gelid aan weerskanten van de straten. Strak in de lak. Holwerd wordt goed onderhouden.

Ik slenter langs café het Amelander Veerhuis. Er is een feest aan de gang en de deur staat open. De sfeer zit er al goed in. Een paar feestgangers wenken van achter het raam dat ik binnen moet komen. Ik aarzel, groet en loop door.

Een paar jaar geleden is een plan ontwikkeld om de Waddenzeedijk door te steken om van Holwerd een zeehaven te maken. Het plan is tot in Brussel en Den Haag positief ontvangen. Ik weet niet of het doorgaat want heb er al lang niets meer van gehoord.

Stel je voor dat zeelieden het dorp kunnen aandoen op hun reizen. De kerktoren als baken. Het zou nog gezelliger worden in café het Amelander veerhuis.

Zuidwestelijk van Leeuwarden liggen aan weerskanten van de N359 twee piepkleine dorpjes. Het zijn Húns en Leons. Ze liggen zo dicht bijelkaar dat ze ook wel als tweelingdorpen worden aangeduid.

Verkleinwoorden liggen voor in de mond als je Húns en Leons probeert te beschrijven. Beide dorpjes hebben een prachtig oud kerkje bovenop een klein terpje. Verspreid daaromheen een paar huisjes en boerderijtjes. 

Eeuwenlang hebben de twee dorpen het weidse Friese landschap met elkaar gedeeld. Lijdzaam hebben ze moeten toezien dat in de jaren zestig de provinciale N359 door ambtenaren kaarsrecht met een lineaal door het landschap werd getrokken. Perfect tussen de tweelingdorpen door. De vooruitgang houd je niet tegen.

Gelukkig hebben de dorpen een oversteek gekregen zodat je nog steeds van het ene naar het andere dorp kunt komen met auto of fiets. Ze doen daarom nog steeds samen een wedstrijdje mooiste dorpsgezicht. U mag het zeggen!