Starum
Starum heart ta de âldste fan de Fryske alve stêden. De delsetting lei geunstich oan inkele wetterwegen, mar wetter is Starum ek needlottich wurden. Nei’t de Sudersee foarme wie, waard it plak kwetsber: stoarmen sloegen stikken fan de stêd fuort, slokten sels it wichtige Odulphuskleaster op.
Al fan de 9e ieu ôf naam Starum diel oan de handelsfeart by de Noardseekust lâns en al gau dêrnei waard it plundere troch de Noarmannen. Starum waard Hanzestêd, krige yn de 12e ieu it tolprivileezje fan de keizer en koe al gau in stêd neamd wurde. foaral oan de seehannel hie Starum har bloei te tankjen.
Mei fallen en opstean binne de havens it brânpunt fan de bedriuwichheid bleaun. It is in skoft stil west ear’t Starum de kânsen fan de rekreaasjefeart pakte. Op de kade tusken de âlde Bûtenhaven, de haven foar de “brune float” mei drokke charters, en de Spoarhaven, wêr’t de feartsjinst op Enkhuizen en it halteplak fan it spoar te finen binne, stiet it VVV kantoar. It havengebiet is fernijd. Der is noch sfear te priuwen út de tiid dat dit noch in echte seehaven wie.
De wite slûsbrêge jout tagong ta de stêd. De slûs datearret fan 1576 en is ieuwenlang fan belang west foar de grutte skipfeart út it efterlân. De slûs waard dan ek troch de stêd en omlizzende plattelânsgemeenten ûnderhâlden. Troch it oanlizzen fan de Johan Frisoslûs (1966) oan de súdkant fan de stêd ferlear de âlde slûs har funksje. It wettersteatkundige monumint is yn 1979 restaurearre. De flapbrêge nei âld model draacht it stedswapen. Njonken de slûs stiet it havengebou foar de bûtenhaven. Tichtby de brêge stiet it byld fan it Frouke van Starum, de frou dy’t de fal fan de heechmoed ferpersoanlikt. Fierder nei see ta leit de Fiskerijhaven mei eigentiidske, kleurige nijbou dy’t yn syn foarmen ferwiist nei histoaryske havenfronten.
Wêr’t ea de float fan Staverske jollen lei, is it no de thúshaven fan fiskkotters. Op de fiskôfslach wurdt noch geregeld fisk feild. Oan it ein fan de Havenwei stiet in leugenbank njonken in taantsjettel wêryn seilen, trossen en netten foar konservearring bewurke waarden. Op it havenhaad stiet it reade havenljocht (1884) en oan de oare kant it oare, griene, ljocht.
Op it grutte iepen gersfjild njonken de Havenwei stie eartiids it blokhûs of it kastiel fan Starum. It blokhûs wie koart nei 1500 troch Albrecht van Saksen boud as in festing fan ûngefear 100 by 100 m. Yn 1996 binne de grûnfesten argeologysk ûndersocht.
De Smidsstrjitte is de winkelstrjitte fan Starum en dizze liedt nei de Foarstrjitte, de strjitte oan wjerskanten fan de Voordelft, de wichtichste grêft fan de stêd. No in grien omseame en troch beammen oerwelve, rêstige grêft, wêr’t eartiids redershuzen en pakhuzen stienen. It is foar it grutste part lege, ienfâldige bebouwing út de 19e ieu. Op’ e hoeke fan de Boargemaster Albertsstrjitte stiet it uterst ienfâldige tsjerkje fan de menisten. Yn it midden riist oan de westkant it eardere stedshûs op. It is in heech, blokfoarmich en fraai detaillearre gebou út 1880. Earder ferskafte de linkerkant hûsfesting oan de boargemaster en syn húshâlding. De rjochterkant wie foar de sekretary, boargemasterskeamer en riedsseal, mei beskildere behangpapier. By de gemeentlike weryndieling yn 1984 kamen de stêden Starum, Hylpen en Warkum yn de nij foarme gemeente Nijefurd te lizzen en ferlear it stedshûs syn funksje. Tsjinoer it stedshûs leit de herfoarme tsjerke efter de bebouwing, in sealtsjerke mei in fraaie neoclassicistische yngongspartij en in elegant tuorke út 1860.
Oan de eastkant fan de âlde stêd rint de Skâns, tsjintwurdich in kade by de brede bûtengrêft lâns, earder de festingwâl. Op nûmer 23 is stedsherberch Aldgillis te finen: in brún kafee mei muorreskilderingen. Oan de oare kant fan de Skâns leit de beskieden stedsútwreiding. Hielendal súdlik fan de stêd leit de Johan Frisoslûs. Even fierderop binne de karakteristike kontoeren fan it Ir. Hoogland gemaal te sjen, yn 1968 ûntwurpen troch arsjitekt Piet de Vries as spannende wettertrochgong troch in dyk hinne.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
