Boalsert
Boalsert is de iennichste noch selsstannige stedsgemeente fan Fryslân. De stêd lei yn de Midsieuwen strategysk foar ferkear oer it wetter en hannel. Der wie ferbining mei de Middelsee en troch de Marneslinke mei de Sudersee. Hoewol ‘t de wetterwegen tichtsliken, bleau Boalsert te berikken foar wetterferkear en koe opbloeie as hannelsplak. It rekke ferbûn oan de Hanze.
De oarsprong is noch te fielen oan de terpen by de Martinitsjerke en by de Hoogstraat: De lêste wie de hannelsterp. Boalsert wie in tsjerklik sintrum foar in wide omjouwing. Neist it Marktplein leit de belangrike grêft fan Marktstraat en Appelmarkt mei it fraaie stedshûs yn it sicht. Oan de Marktstraat steane foarname grêftepânen mei gevels yn barok, rokoko en neoklassicistyske stilen. De Boalserters woenen yn 1614-1617 harren wolfeart en beskaving útdrukke mei it bouwen fan in prachtich stedshûs. It rjochthoekige bouwurk mei pronkgevels en in hege lantearnetoer is boud nei in ûntwerp fan en útfierd troch pleatslike boumasters en dêrmei waarden de potinsjes fan de stêd ta útdrukking brocht. De middenpartij, wêr ‘t op de haadferdjipping de fjouwerskaar foar de rjochtspraak leit, wurdt bekroand troch in hege geveltop mei oerdadich rolwurk mei obelisken. Dêryn steane te pronk de personifikaasjes fan “Geloof, Hoop, Liefde en Gerechtigheid”; de twa lêsten dêrfan binne fan in útsûnderlike kwaliteit. De lantearnetoer is in wûnder fan arsjitektoanyske pracht.
De Jongemastraat wurdt breder oan it ein fan it Broereplein ta. Dêr rize de dramatyske muorren fan de Broeretsjerke op. De tsjerke, dy ‘t yn 1980 troch in brân grutte skea oprûn hat, is no in fassinearjende ruïne. It is in sobere 15e-ieuske pseudo-basilyk mei in rike foargevel, in rike fersiering dy ‘t net past by de biddeloarder fan de Fransiskanen, mar wol by de stêd Boalsert. Yn de Heeremastraat stiet in stedsstate fan ien fan de aadlike famyljes fan Boalsert: Heeremastate, dy ‘t krekt nei 1500 boud is. De muorren binne mitsele fan ôfwikseljend giele kleastermoppen en bannen fan lytsere reade bakstien.
De langste stedsgrêft, de Dijl, is omseame troch ôfwikseljende bebouwing fan Kleine en Grote Dijlakker. Foarname listgevels, in rychje ienfâldige halsgevels, in fraai fersierde trepgevel en in tige fraaie halsgevel. Efter de roailine riist de Sint Franciscustsjerke op, yn 1934 boud (nei ûntwerpen fan H.C. van der Leur en Dom. Paul Bellot) yn ekspresjonistyske styl, dêr ‘t foaral binnen yn de tsjerke fan te genietsjen falt. It is de tsjerke fan in mear as seis ieuwen âld devoasjebyld fan de Lieve Vrouw van Zevenwouden. Der wurdt in mirakelboek út it midden fan de 16e ieu bewarre.
It hûs Wipstraat 6, efter it stedshûs, wurdt beskôge as it bertehûs fan Gysbert Japix, de Fryske dichter út de 17e ieu. Oan de Nieuwmarkt, even fierder as de hearenssosiëteit “De Doele”, stiet it brede en fan bûten wat stive Sint Anthony Gasthuis. It is boud yn 1778-1791as húsfesting foar allinnichsteande froulju en hat in besûnder ynrjochte fâdenkeamer yn Lodewijk XV-styl. Oan de Skilwyk, in dimpt haventsje, stiet de Fermanje tsjerke mei in neoklassicistysk front en sels in tuorke op de foargevel; in útsûndering by de menisten.
Oan de noardeastkant leit it lêste restant fan it Hoog Bolwerk. Dêrefter riist de magistrale Martinitsjerke op, in pseudobasilyk, boud tusken 1446 en 1466. De mânske fiifliddige toer is wat âlder; de grutste fan de kenmerkjende sealdaktuorren fan Fryslân. It hege koar wurdt skoarre troch hege steunbearen; dat is ek wol needsaaklik omdat de wanden gruttendiels iepene binne mei grutte spitsbôgefinsters. Binnenyn binne op inkele ferwulven skilderings, sa as it krysttafereel. Yn it ljochte blanke ynterieur komt it manjefike iken meubilêr prachtich ta syn rjocht. Yn it koar steane ryk snieëne koarbanken, dy ‘t diels út de Broeretsjerke komme. De barokke preekstoel is yn 1662 makke troch in kollektyf fan Boalserter faklju.
De earste stedsútwreidings kamen nei de tweintiger jierren yn it súdeasten ta stân, dêrnei nei de oarloch yn Plan Noard. De stêd is yn de lêste desennia fan de 20e ieu gâns útwreide mei wiken oan de east- en noardkant. Fanâlds lizze de bedriuwen súdwestlik fan de binnestêd. It nije bedriuwepark is folop yn ûntwikkeling yn de Weeshúspolder westlik fan Boalsert.
Locatie
Bolsward
Colofon
FrieslandWonderland + Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
