Omjouwing de Deelen
Yn Fryslân binne de ferfeanterijen nearne sa dúdlik yn it lân te sjen as yn it gebiet tusken It Hearrenfean en Akkrum. Hjir, yn de saneamde Lege Midden fan provinsje, leit it natuergebiet De Delen. Yn dit prachtige gebiet oerhearskje rêst, romte en natoer. Dat wie yn de earste helte fan de tweintichste ieu wol oars. Om 1920 hinne waard yn it gebiet begûn mei it ôfgraven fan it leechfean en wie it der in drokte fan komsa. Troch it ôfgraven ûntstienen de saneamde ’petgatten’; dêrtusken waarden lytse stikken lân gewurde litten dêr`t it ôfgroeven fean te droegjen lein waard: de saneamde ’setfjilden’. De turf waard ôffierd troch de spesjaal dêrfoar groeven ringfeart, dy`t by Ulesprong oansleat op de Nije Feart en by Haskerdiken op de Hearresleat, dy`t al yn de sechstjinde ieu groeven wie foar de turfwinning.
Nei it ôfrinnen fan de turfwinning hat him in unyk natuergebiet ûntjûn, dêr`t in grut tal soarten wetterfûgels har bysûnder thús fiele. Mei troch de oanwêzichheid fan seldsume soarten as de blaustirns (’zwarte stern’), de reade reager (’purperreiger’) en de brune hoanskrobber (’bruine kiekendief’) hat it gebiet de ynternasjonale status fan ’Wetland’ krigen. ’Staatsbosbeheer’ hat troch it 500 hektare grutte natuergebiet twa kuierrûten útset (1,5 respektivelik 3,5 km). Troch it museum It Damshûs yn Nij Beets binne spesjale farekskurzjes nei en troch it gebiet te meitsjen. In rûte dy`t yn it teken stiet fan de ferfeantingsskiednis fan it gebiet is Domela’s Paad, neamd nei Domela Nieuwenhuis, de bekende dominy en politikus dy`t him tige ynset hat om de erbarmlike libbens- en arbeidsomstannichheden fan de feanarbeiders yn it gebiet te ferbetterjen. De 25 kilometer lange rûte giet troch it gebiet tusken De Tynje en Nij Beets en is geskikt om te fytsen of te rinnen.
Yn en om De Tynje is fan alles te dwaan. Autoleafhawwers kinne bygelyks terjochte yn it ’1e Nederlandse Opelmuseum’ yn it doarp sels. Leafhawwers fan streekprodukten kinne har hert ophelje by tsiisbuorkerij ’De Deelen’ (oan de dyk rjochting Aldeboarn) en tsiisbuorkerij ’De Gelder’ oan de dyk nei Lúkswâld. Ulesprong, noardwestlik fan De Tynje, is in paradys foar keunstleafhawwers: dêr lizze galery en byldetún La Lanka en kinne jo (op ôfspraak) wurk besjen fan byldhouster Lia Versteege. En oan de oare kant fan de Nije Feart stiet it yn 1924 boude Sudergemaal dêr`t wikseljende eksposysjes holden wurde fan keunstners dy`t har ferbûn fiele mei it Fryske lânskip. It yn 1876 oan de Ringfeart boude Tripgemaal wurdt ek foar dat doel brûkt. Hjir is tagelyk in lyts museum fêstige dat in byld jout fan de ferfeanterij en de fiskerij yn it gebiet.
It Tripgemaal wie in part fan it stelsel fan mûnen, gemalen, diken en slûzen dat tsjinne om it gebiet besuden De Delen droech te lizzen en droech te hâlden om it úteinlik wer yn kultuer bringe te kinnen. Yn dit gebiet, de eardere gemeente Eanjewier, wie it ôfgraven fan it fean al yn 1800 begûn. Troch de rigoereuze manier dêr`t dat op dien waard, bestie Eanjewier 30 jier letter foar mear as de helte út wetter en wie it oare lân foar in grut part net mear geskikt foar oar gebrûk. Om op ’t lêst it saneamde ’ûnlân’ wer geskikt te meitsjen foar de lânbou wie yn 1833 de ’Polder van het Vierde en Vijfde Veendistrict’ oprjochte.
Noardlik fan De Delen rint De Boarn, in ôfwetteringsrivier fan it Drintsk Plato dat yn eardere tiden útkaam yn de Middelsee, in see-earm dy`t Fryslân ferdielde yn in westelik part (Westergoa) en in eastlik part (Eastergoa). Krekt as de Nije Feart en de Hearresleat is de Boarn in part fan de (grutte) Turfrûte, in 230 kilometer lange farrûte troch Fryslân, Drinte en Oerisel. Aldeboarn, dat oan de Boarn leit, stiet bekend om de jierlikse gondelfeart yn augustus. Dat barren bestiet al sûnt 1946 en hat him ûntjûn fan in optocht op it wetter ta in spektakel mei 15 objekten op it wetter dy`t winliken hiele teaterproduksjes foarmje. Net om `e nocht komme hjir alle jierren tûzenen besikers op ôf.
Colofon
FrieslandWonderland
