It Bilt
’Hier op `e wadden, wereld fan water en slik, won hij lând út see in weer en wyn, skep foor skep, monnikewerk’.
Dizze tekst op it monumint ’De Slikwerker’, dat by Swarte Haan op de dyk stiet, is typearjend foar de skiednis fan dit bysûndere gebiet. It is noch mar rillatyf koartby dat dêr it wetter fan de Middelsee rûn. Fan de sechstjinde ieu ôf is It Bilt stikje by bytsje op de see wûn. De dêrnei nei-inoar kommende ynpolderingen binne dúdlik te sjen yn it wide lânskip: dat beskaat wurdt troch sawol âlde, minder âlde as nije diken. Dêrtuskenyn is, fan de tekentafel ôf, in hiel regelmjittich lânskip útset mei rjochte en heaks op inoar steande wegen en fearten.
By it ynpolderjen fan de Middelsee krigen de Fryske bewenners help fan grutte oantallen slykwurkers út ûnder oaren Seelân en Súd-Hollân. In soad dêrfan bleaunen yn it gebiet wenjen en mingden har mei de lokale befolking. Dêrtroch is in hiel eigen taal ûntstien: it Biltsk. De Hollânske ynfloed docht ek bliken út de earste nammen foar Sint Jabik, Sint Anne en Froubuorren: Wijngaarden, Altoenae en Kijfhoek: trije (eardere) doarpen yn de omkriten fan Rotterdam.
By de Aldebiltdyk lâns (út 1505) en de Nijebiltdyk (út 1600) is in hiel karakteristyk bebouwingspatroan ûntstien. Oan de noardkant steane, tsjin de dyk oan en op de dyk, de arbeiderswenten en oan de súdkant fan de dyk, efter de dykssleat, de gauris monumintale pleatsen fan de heareboeren dy`t it doedestiids nije lân yn besit hienen. Op guon plakken is de lintbebouwing fierder útgroeid ta in doarp. As de doarpen Westhoek en Alde Biltsyl meirekkene wurde, leit by de Aldebiltdyk lâns it langste, min of mear oanien sletten bebouwingslint fan Nederlân (11,5 kilometer).
It Bilt hat dus in rike kultuerhistoarje. Mar ek natuerleafhawwers kinne benammen efter de hjoeddeiske seedyk har hert ophelje. Dêr leit it Noarderleech. Earst soe dat gebiet ek ynpoldere wurde foar de lânbou: der wienen al lege dykjes (simmerdiken) oanlein. Op oanstean fan natuerorganisaasjes krijt no de see wer mear de romte en wurde de simmerpolders stadich wei omfoarme ta kwelders.
Rêst, romte, prachtige fiersichten, spektakulêre wolkeloften, kultuer en natuer... . It Bilt hat in soad te bieden! Nederlân syn ferneamdste skilder, Rembrandt van Rijn, hat ek net om `e nocht It Bilt besocht. Hy moete dêr Saskia van Uylenburgh, mei wa`t er yn 1634 troude yn de herfoarme tsjerke fan Sint Anne.
Colofon
FrieslandWonderland
