Sint-Hippolytuskerk (protestants)
De Hippolytuskerk staat midden op de radiale dorpswierde op een ruim kerkhof. Zij is mogelijk in twee fasen gedurende de tweede helft van de 15de eeuw gebouwd en vertoont een eenduidig gotisch karakter, op een wijze die maar zelden wordt aangetroffen. Sinds de bouw is, op de sacristie na, maar weinig aan de kerk veranderd. Waarschijnlijk is men met de bouw van schip en koor begonnen, is daarna het transept totstandgekomen en is het geheel in 1487 afgerond met de bouw van de toren. Het verhaal gaat dat de kerk is gesticht door Onno van Ewsum als dank voor zijn veilige terugkeer na een tocht die hem onder meer in Jerusalem en op Cyprus bracht. De bewoners van de borg Ewsum bij Middelstum hebben hun sporen in de kerk nagelaten. De sacristie is vermoedelijk aan het begin van de 16de eeuw tussen noordertransept en koor toegevoegd. Schip en koor worden in traveeën geleed door slanke steunberen. In elk vak staat een gotisch spitsboogvenster. Die in het koor zijn breder dan die in het schip en ze zijn voorzien van bij de restauratie teruggebrachte traceringen. De transeptvensters ontvingen in de koppen een rijkere tracering met veelpassen en visblazen. In de middelste, rijzige nissen in de geveltoppen wordt deze tracering herhaald. Onderin de schipmuren is hergebruikt tufsteenmateriaal te zien. In de westelijke traveeën staat aan beide zijden een ingang in een spitsboognis, waaromheen de waterlijst is getrokken, die om het hele bouwwerk loopt. De korfbogige zuidelijke transeptingang is dichtgemetseld; de noordelijke is voorzien van een classicistisch poortje.
De kloeke toren is drie geledingen hoog. In de onversierde onderste geleding staat in de westgevel een brede, korfbogige ingang omringd door beeldnissen en een spitsboog-venster. De tweede geleding kreeg aan elke zijde drie onversierde spitsboognissen en de derde kreeg dergelijke nissen met eenvoudige traceringen waarbij de middelste steeds het galmgat bevat. Op het tentdak wordt de toren bekroond door een 17de-eeuwse lantaarn met koepeltje waarin een carillon met 23 klokken hangt, in 1662 vervaardigd door François Hemony. In 1949 zijn zeven klokken toegevoegd.
Schip, koor en transept zijn overdekt met kruisribgewelven, waarvan de slanke gordelbogen en ribben op muurconsoles steunen. Bij de restauratie zijn wand- en gewelfschilderingen onder kalklagen vandaan gehaald. De gewelfribben en –bogen en de randen om de vensters in een beige-oker zagen eruit als een imitatie van zandsteen; rond de vensters waren ze als in blokken geschilderd. Zowel op de koorwanden – met voorstellingen van Christus als Salvator Mundi en heiligen – als op alle gewelven kwamen figurale schilderingen aan het licht. Hoofdvoorstelling is het Laatste Oordeel met een hemel en hellepoort. Ook de Zondeval met een zeer levendig voorgestelde Adam en Eva en het Pinkstergebeuren behoren tot de schilderingen. Een vreemde eend in de bijt is een kookpot met een eend of gans, die gerekend moet worden tot de gotische drôleries. Veel gewelfhoeken en randen zijn versierd met acanthusblad, bloemen en vogels. In de noordmuur van het koor zit een met een houten deur afgesloten sacramentsnis. Onder het koor bevindt zich de grafkelder van het geslacht dat de borg Ewsum bewoonde, met een deksteen uit 1645. In het noordertransept zit een buitengewoon fraai reliëf in de muur dat op het eerste gezicht een Aanbidding der Koningen lijkt, maar een epitaaf is van een Madonna met Kind, waarvoor de herdachte pastoor Egbert Onsta, overleden in 1476, neerknielt, geassisteerd door twee hulpheiligen, van wie de ene ook Onno van Ewsum, de stichter van de kerk, kan zijn. Op het portaal in deze beuk staat een ridderbeeldje met het wapen van het jonkersgeslacht Lewe, dat lange tijd de borg Ewsum bewoonde.
Ook de herenbank die op de scheiding van viering en koor staat, is van de bewoners van Ewsum, in 1704 vervaardigd door Allert Meijer en met snijwerk van Jan de Rijk. De preekstoel met klankbord en doophek is in 1733 totstandgekomen in rijke barokke vormen en is mogelijk van de hand van Casper Struiwig. Het grote orgel met twee klavieren en aangehangen pedaal is in 1863 gebouwd door Van Oeckelen.
Locatie
Menthedalaan 1 - 9991BC, Middelstum
Colofon
Peter Karstkarel
