Noorder- of Nieuwe kerk Protestantse kerk
De Noorder- of Nieuwe kerk is na de (inmiddels gesloopte) kruiskerk van Heerenveen (1637) de vroegste voor de protestantse eredienst gebouwde kerk in de drie noordelijke provincies. In 1660-’65 is de kerk gebouwd naar ontwerp van Coenraet Roelofsz. naar voorbeeld van de Noorderkerk in Amsterdam die in 1623 was gebouwd naar ontwerp van Hendrick de Keyser. Zelfs in detaillering komen de kerken overeen: in Amsterdam zijn de geveltoppen iets rijker uitgevoerd; in Groningen is de lantaarntoren eleganter.
Het is een kerk op de plattegrond van een Grieks kruis. In elke gevel staan twee grote rondboogvensters die op enige afstand door lijstfrontons worden gedekt. In de afgewolfde en van een balustrade voorziene geveltoppen staan radvensters. Op de kruising van daken staat een flinke dakruiter met een achtzijdige dubbele lantaarn met bolle daken. In elke oksel van de kruisarmen is overhoeks een dienstgebouw ingevuld, woningen voor koster, doodgraver en politiemeester. Ze zijn in de loop der tijd gewijzigd, maar die aan de zuidwestzijde met de hoofdingang is tijdens de in 1977 gereed gekomen restauratie in 17de-eeuwse vorm gereconstrueerd. De poort aan deze zijde heeft een omlijsting met ionische pilasters, festoenen van bloemen en vruchten, een bord met stichtingstekst, vazen en een timpaan met stadswapen. De poort aan de noordoostzijde is vrijwel identiek en draagt een bijbeltekst. Daar rijst uit het dak een met leien bekleed, achtzijdige traptoren op. De kosterswoning in het noordwesten heeft een classicistische, geblokt omlijste ingangspartij met bovenlicht.
Binnen is de kerkruimte gedekt door houten tongewelven met dunne, bewerkte ribben. Die in de binnenhoeken rusten op zuilenstellingen. In drie van de vier armen zijn galerijen aangebracht, waarop gestoelten met snijwerk zijn geplaatst. De prachtige preekstoel met klankbord en trap en een dooptuin met balusters zijn in de zuidwestelijke binnenhoek geplaatst. Het is een rijk gesneden meubel, in 1664 vervaardigd door Gerrit Gerrits, Goossen Groenewolt en Jan Herties. Tegenover de preekstoel staat het overhuifde raadsgestoelte uit de 18de eeuw. Het robuuste orgel is in 1831 gebouwd door J.W. Timpe.
Locatie
Noorder-Kerkstraat 2 - 3421AX, Groningen
Colofon
Peter Karstkarel
