Nijsgjirrichheden yn Aldbeets

Harinxmastate

Aan de oostkant van het dorp, aan de Van Harinxmaweg, staat het monumentale gestucte pand met een ruim gazon ervoor. Het gebouw werd in 1843 gesticht door Maurits Pico Diederik baron van Harinxma thoe Slooten, grietman van Smallingerland, in neoclassicistische stijl. Hij deed dit nadat hij zijn huis in Drachten heeft laten afbreken. Het rechthoekige gebouw van twee bouwlagen onder een schildkap had toen een andere voorgevel. Het aantal ramen was hetzelfde ls nu maar voor het iets uitspringende middengedeelte stond een diepe zuilenportiek dat bekroond was door een fronton. In 1877 werd het gebouw aan de noordzijde uitgebreid door architect H.R. Stoett uit Leeuwarden, die ook de koetsierswoning met stal in passende stij aan de oostzijde bouwde. In 1929 liet Maurits Pico Diederik, een kleinzoon aan eerdergenoemde, de state verbouwen. Architect W. Gerretsenuit Arnhem verving toen het fronton door een attiek rondom en de ramen af hij een roedeverdeling met kleine ruiten. Deze elementen gevenhet gebouw een markante en unieke uitstraling. De kantonrechterMaurits Pico Diederik bewoonde met zijn vrouw het huis tot 1934.
Harinxmastate herbergt een belangrijke collectie familieportretten.De state is omgeven door een tuin in de landschapsstijl. Het huis is in bezit van Kyra Livia barones van Harinxma thoe Slooten en wordt door de familie bewoond.

Toegankelijkheid: Particulier, niet toegankelijk.

Beetsterzwaag, Hoofdweg 85-87: kantongerechtsgebouw

Het gerechtsgebouw van het kanton Beetsterzwaag uit 1923 is een markant bouwblok in een traditionalistische bouwtrant verwant aan de Um-1800-stijl. Het ontwerp voor het 'kanton- gerechtsgebouw waarin kantoren voor den ontvanger der registratie' is van de Rijksbouwmeester der Justitiegebouwen, Simon Wijn, en omvatte oorspronkelijk tevens een lagere, aangebouwde conciërgewoning, een brandstofhok en een houten rijwielstalling.

Het hoofdvolume van het kantongerechtsgebouw heeft een T-vormige plattegrond en bestaat uit twee bouwlagen, opgetrokken in bruine bezande baksteen, die is verlevendigd met natuurstenen, tectonische decoraties. De zuidgevel wordt geleed door kolossale lisenen. De middentravee bevat een porte brisée onder een gefrijnde zandstenen latei met een eierlijst, waarop een zandstenen plaat met in metalen letters: 'Kanton Gerecht'.

De middentravee wordt afgesloten door een kajuit met ingesnoerde klokgevel. De vestibule en hal zijn afgewerkt in schoon metselwerk van geel geglazuurde bakstenen met een groen geglazuurde bakstenen 'lambrizering'. Een fraaie granieten steektrap met bordes leidt naar de eerste verdieping met wacht- en zittingzaal. In de zittingzaal zijn twee hoge, gemetselde schoorsteenmantels, waarvan één is voorzien van een diepreliëf met de afbeelding van een balansweegschaal.

Lauswolt

Het landhuis aan de Van Harinxmaweg verrees in 1868 in opdracht van jonkheer Augustinus Lycklama à Nijeholt op een stuk bouwland. Hij vroeg architect Samuel van Lunteren uit Utrecht om een herenhuis en een koetshuis met stal te ontwerpen. Het zou oorspronkelijk een gebouw van één bouwlaag op een souterrain worden maar al snel besloot hij om het gebouw van een verdieping te voorzien. De gevel naar de weg kreeg een grote erker over beide verdiepingen en een gevelbekroning met een klok. De uitbouw werd beneden van drie deuren voorzien. Aan weerszijden van de erker waren twee vensters op beide verdiepingen. Van Lunteren legde in 1871 ook de tuin aan en ontwierp de tuinmanswoning en de oranjerie. Augustinus woonde na zijn huwelijk in 1877 met zijn vrouw op het landhuis maar al in 1878 verkocht hij het aan zijn neef Rijnhard baron van Harinxma thoe Slooten. De overlevering wil dat de verkoop na het uitzitten van het oudejaar en het rijkelijk nuttigen van drank heeft plaatsgevonden.
Rijnhard moest ƒ 100.000 betalen. Hij bewoonde het gebouw tot 1928 met zijn huishoudster en twee kinderen. Zijn dochter Adriana, gehuwd met Jan Bieruma Oosting uit Oranjewoud, erfde het bezit. Zij liet het gebouw door architect Willem Gerretsen en de tuinaanleg door S. Voorhoeve wijzigen. Na haar dood kreeg het gebouw de huidige hotelfunctie.
In 2007 werd Lauswolt ‘wereldberoemd’ vanwege de formatiegesprekken voor het nieuwe kabinet.

Toegankelijkheid: Horecafunctie. Beperkt toegankelijk.

De Liphústerheide is een uitgestrekt heideveld, van 6 hectare groot, tussen de Boorne en de Bûtewei onder Lippenhuizen. Het is een zeer gevarieerd gebied met natte en droge heidetereinen die worden afgewisseld met bomen en struiken.

De Liphústerheide is alleen bereikbaar per fiets. De strook die in bezit is van It Fryske Gea, kruist de Ald Hearrewei boven Lippenhuizen en is vanaf het fietspad langs deze ‘heirweg’ goed te zien.

Lycklamahuis

Het Lycklamahuis aan de Hoofdstraat vormt samen met het bijbehorende koetshuis en het Andreaehûs sinds 1971 het gemeentehuis van Opsterland. Het gebouw werd in 1823 gesticht voor de weduwe van grietman Reinhard baron van Lynden en had oorspronkelijk maar één bouwlaag. De volgende eigenaar, grietman jonkheer Jan Anne Lycklama à Nijeholt woonde er vanaf zijn huwelijk in 1836 tot zijn overlijden in 1891. Hij liet het gebouw in 1857 van een verdieping voorzien en bouwde er een koetshuis naast. Zo ontstond het huidige gebouw met een sobere maar evenwichtige gevel. Aan weerszijden van de ingang zijn twee keer twee grote acht-ruits vensters geplaatst. Boven de deur is een fraai overhuifd balcon aangebracht, dat door twee keer twee zes-ruits vensters wordt geflankeerd. De vormgeving van de kroonlijst, de flinke kajuiten en de schoorstenen getuigt van grote zorgvuldigheid.
Lycklama kocht ook panden ter afbraak en percelen ter uitbreiding van het bezit aan. Zo zorgde hij er voor dat het gebouw aan de achterzijde en aan e overkant over tuinen beschikte. Het huis bleef tot 1971 in het bezit van zijn nazaten. De naam Lycklamahuis is pas vanaf 1917 in gebruik. Het gebouw met beneden een fraai betegelde kamer, is als gemeentehuis toegankelijk. De achterliggende tuin bezit aardige tuinkoepels. De overtuin met de oude druivenkas is ook een bezoek waard.

Toegankelijkheid: Gemeentehuis Opsterland. Beperkt toegankelijk. Overtuin opengesteld.

Lyndenstein

Aan de Hoofdstraat staat Lyndenstein met een ruime tuin er voor. Tegenover het huis ligt de bijbehorende overtuin. Lyndenstein verrees op de plaats van de state Nieuw Fockens. Het bezit van Livius Lycklama à Nijeholt, grietman van Opsterland, vererfde op Frans Godard van Lynden, eveneens grietman. Hij liet in 1821 Lyndenstein bouwen naar het ontwerp van Abraham Bruinsma, architect in Leeuwarden. Het gebouw kreeg twee bouwlagen op een souterrain, onder een hoge kap. De voorgevel werd zeven raamvakken breed met een vooruitspringend middengedeelte van drie ramen. Dit deel kreeg extra accenten zoals een zuilenportiek achter een brede trap, een balcon en een fronton. Na de bouw van het huis werden de tuin en de overtuin aangelegd door tuinarchitect L.P. Roodbaard. Alleen in de overtuin is zijn schepping bewaard gebleven. Daar staat nog een 18de eeuws beeld van Neptunus van Ignatius van Logteren, afkomstig uit een vroegere aanleg.
Achterin de tuin stond het inmiddels afgebrande prieel, de Turkse tent. Na 1864 werd t huis betrokken door Reinhard baron van Lynden, zijn vrouw en dochter Cornelia. Lyndenstein vererfde in 1915 aan de naar hun vroeg gestorven dochter genoemde stichting om als kinderziekenhuis te dienen. Toen is het gebouw door de architecten van Nieuwkerken gewijzigd. Het fronton is toen ‘opgetild’ om de uitbouw vanuit de zolder mogelijk te maken.
Nu herbergt het gebouw een revalidatiecentrum. De overtuin is vrij toegankelijk.

Toegankelijkheid: Revalidatiecentrum. Niet toegankelijk. Overtuin opengesteld.

Het is een park dat aangelegd is in de landschapstijl, zoals Fryslân die kent van de beroemde tuinarchitect Lucas Pieters Roodbaard. Op dit 5,5 hectare grote landgoed heeft It Fryske Gea zijn onderkomen.

Park Huize Olterterp, rond het kantoor van It Fryske Gea aan de Van Harinxmaweg in Olterterp, is vrij toegankelijk op de paden.

Het mooiste plekje van Friesland is voor mij 'de Wite Mar' in de bossen van Beetsterzwaag. Al in verkeringstijd `s avonds een rondje wandelen om het meertje. Later met de kinderen en kleinkinderen, die altijd in hun grove den, 'de apebeam', klommen. In het voorjaar en de zomer is er de kakofonie van de kakende kikkers. Juffertjes in de kleuren rood, geel en blauw, zowel groot als klein, en niet te vergeten de duizenden muggen die het hebben voorzien op jouw bloed.

De lisdodde, de 'tuorrebout' in het Fries, en nog meer mooie waterplanten. Tot de zomer overgaat in de herfst, met zijn verscheidenheid aan gekleurde bomen, met de rust, met enkel het roepen van een overvliegende uil.

Als er dan na nachten van vorst een laag ijs op het meer ligt, wordt er geschaatst. Een wedstrijd, zoals in de jaren 1962 en 1963 met de 'feint'. Later met mijn zoon, nu met de kleinkinderen om hen de kunst te leren. Zelf nog een rondje schaatsen en genieten van de geluiden om mij heen. En dan weer uitkijken naar de lente, met alle groen. Als alles weer tot leven komt.