Nijsgjirrichheden yn Makkum

Aardewerkfabriek

Makkum is beroemd vanwege zijn Makkumer aardewerk, dat hier al vanaf de zeventiende eeuw wordt gefabriceerd. Het beroemdste aardewerkbedrijf is de Fa. Tichelaars Koninklijke Aardewerk- en Tegelfabriek', een familiebedrijf dat al vanaf 1660 bestaat. Aan de Turfmarkt staan de gebouwen van de aardewerkfabriek, waarvan de twee hoge bedrijfsgebouwen in Friese gele steen met zadeldak de kern vormen. Dit gebouw was ooit in gebruik als opslagplaats voor brandstof(turf). Naast dit gebouw staat een pakhuis in rode baksteen waarin tot 1823 de aardewerkoven was geplaatst. In de buitengevel van het pakhuis, dat uit 1890 dateert zijn tegeltableaus aangebracht die een beeld geven van de fabriek in vroegere tijden. De aardewerkfabriek van de Fa. Tichelaar is nog steeds in gebruik en legt zich tegenwoordig vooral toe op de produktie van sieraardewerk , gedenkborden en siertegels.

Makkumer Zuidwaard

De Makkumer Zuidwaard. Een natuurlkijke barière tussen enerzijds het historische 'Oud-Makkum' en anderzijds het IJsselmeer met het daaraan gelegen toeristische 'Makkum aan zee'. Makkum heeft voor iedereen wel iets te bieden. Voor mij is het een plek van rustig wonen. Na een week werken vind ik hier de ultieme rust die nodig is om nieuwe krachten op te doen. Kijkend over de Zuidwaard droom ik soms weg in gedachten, beelden en geuren.

Aan de Makkumer zijde van de Zuldwaard ligt, op een heuvel diep verscholen tussen een woud van bomen, de voormalige vuilstortplaats. Ik zie geen vuilnis. Wat ik wel zie is een mooi bos, waaruit een vijftal reeën schichtig tevoorschijn komt en naar de waterplaats loopt. Over de reeën heen zie ik recht voor mij de plek van absolute rust die ik binnen tien minuten lopend kan bereiken. Ik wandel rond het nieuw uitgegraven meer dat met het IJsselmeer is verbonden Harde geluiden gaaan lanzaaam over in natuurlijke geluiden van vogels, wuivend riet en kabbelend water.

Boven mij vliegen grote roofvogels op zoek naar een prooi. Hier en daar schiet zo'n prooi voor mijn voeten weg. Muizen, egels, ringslangen, wezels en andere kleine dieren proberen hier te overleven. Alles is stil in mij, ik geniet.

Aan mijn rechterzijde zie Ik de vele recreatiehuizen, die in een steeds groener wordende bekleding langzaam overgaan in hun natuurlijke omgeving. Hoewel ik geen strandgeluiden hoor, zie Ik de gezellige drukte rond deze woningen, op het strand en op het water van het IJsselmeer. Gelukkig worden al deze droombeelden geregeld, beetje bij beetje, werkelijkheid. Dan geniet ik van de altijd verrassende natuur van de Makkumer Zuidwaard.

In het westen van Fryslân beheert It Fryske Gea de Polder Koarnwert, inclusief Polder de Eenhoorn, bij Cornwerd en de Makkumersúdmar bij Allingawier. Het zijn weidevogelgebieden, samen 70 hectare groot.

De polder Koarnwert, tussen Cornwerd en Wons, is niet goed toegankelijk. Wel kunt u via de Miedlaan naar de Kornwerdermolen rijden. De Makkumersúdmar, boven de lijn Idsegahuizum-Allingawier, is van de weg af goed te bekijken.

Makkum, Plein 15: post- en telegraafkantoor

Het tot stand brengen van een telegraafverbinding op het hulppostkantoor van Makkum vormde de aanleiding voor de ingezetenen om bij de Staatsposterijen een verzoek in te dienen voor de bouw van een afzonderlijk post- en telegraaÍkantoor. De postkantoren werden doorgaans ontworpen door de gemeentearchitecten. Ook het kantoor te Makkum is mogelijk van de hand van de gemeentearchitect, J. van Rhenen.

Het bouwblok bestaat uit twee lagen met een afgeknot schilddak: beneden bevond zich het kantoorgedeelte, op de verdieping de directeurswoning.

De voorgevel is vier traveeën breed; de buitenste traveeën worden geflankeerd door gemetselde, imitatie rustica-lisenen over beide bouwlagen. In de rusticablokken onder de cordon- en gevellijst zijn rozetankers aangebracht. De gevellijst heeft in het midden het opschrift 'Post -en Telegraafkantoor'. De linker travee bevat de toegang tot het kantoor; de rechter travee leidt naar de bovenwoning.

Turfmarkt 5: woonhuis
In de dorpskern van Makkum staat, tegenover de oude waag, het pand Turfmarkt 5. Het huis heeft een rijk behandelde lijstgevel uit het midden van de negentiende eeuw. Typisch voor Friesland is het driehoekige dakschild aan de voorzijde, dat wordt bekroond door een gemetselde schoorsteen. Achter de ngentiende eeuwse voorgevel gaat een zeventiende eeuws huis schuil.
Het pand werd gebouwd in 1669 en in 1699 gekocht door Freerk Jansz Tichelaar en zijn vrouw Jouwer Ymes Kalkbrander. Zij legden hier de basis voor de beroemde Makkummer aardewerk- en tegelfabriek van Tichelaar. De wanden werden in de loop der tijd door de Tichelaars voorzien van geschilderde tegeltableaus en decortegels uit eigen bedrijf, uit verschillende perioden. Hierdoor groeide het huis uit tot één van de rijkst betegelde woonhuisinterieurs van Nederland.
In de achttiende eeuw werd het bedrijf uitgebreid door het buurhuis, Turfmarkt 7, erbij te kopen. Aanvankelijk was dit het magazijn voor lood en tin, stoffen die gebruikt werden voor het kleuren van de tegels. Gaandeweg werd de feitelijke productie overgebracht naar een fabrieksterrein in Makkum. Nadat de huizen waren losgekocht van het bedrijf werden ze begin jaren '90 geheel gerestaureerd in opdracht van dhr P.J. Tichelaar.

Turfmarkt 7: woonhuis
Turfmarkt 7 behoort tot de historische 'Tichelaar huizen'. De basis van de Makkumer aardewerk en tegelfabriek Tichelaar werd gelegd door Freerk Jansz Tichelaar en zijn vrouw Jouwer Ymes Kalkbrander die in 1699 het huis Turfmarkt 5 kochten. In de achttiende eeuw werd het bedrijf uitgebreid door het bijkopen van het rechter buurhuis Turfmarkt 7.
Dit huis bevatte aanvankelijk een magazijn voor lood en tin, stoffen die gebruikt werden voor het kleuren van de tegels. Gaandeweg werd de feitelijke productie overgebracht naar een fabrieksterrein in Makkum. Turfmarkt 7 was lange tijd ingericht als kantoor met toonzaal.
De betegelingen in het huis dateren voor het grootste deel uit de negentiende eeuw. Zij zullen zijn aangebracht toen het pand als toonzaal en kantoor in gebruik werd genomen. In de voorkamer zijn ondermeer twee tegeltableaus bewaard met een gezicht op Makkum van J. ten Zweege uit 1850. In de 'oude keuken' in het achterhuis is een groot aantal tegeltableaus bewaard gebleven uit de periode 1730-1875.

Vallaat 22: woonhuis
De geschiedenis van Vallaat 22 is 260 jaar verbonden geweest met de familie Kingma. De Makkumer schipper, reder, fabrikant en koopman Hylke Jans Kingma legde de basis van diverse bedrijven en het familievermogen. In 1748 bouwde hij het huis aan de Vallaat, waarschijnlijk met behoud van delen van een zeventiende eeuws woonhuis. Het huis kreeg een getrapte halsgevel met sierlijke ornamenten in natuursteen, in een ‘Friese variant' van de toen achttiende eeuwse Lodewijk XIV-stijl. Op de zolder van het huis werd een zeilmakerij ingericht, die later verplaatst werd naar een pakhuis. In 1773 en 1839 volgden ingrijpende verbouwingen van het huis en interieur.
Het huis werd bewoond door diverse generaties Kingma, tot het in 1951 overging naar Kingma's Bank. De bank, opgericht in 1869 als ‘kassierbureau van de Gebroeders Kingma', verbond het huis met buurpand Vallaat 20. Ook Vallaat 18 behoorde tot de firma. In 1952-1953 werd een restauratie en verbouwing uitgevoerd. Er werden historische bouwfragmenten, waaronder een 18de-eeuwse bedstedewand met porseleinkast, uit andere huizen ingebracht en het pand werd ingericht als deftig bankkantoor. Midden in Vallaat 22 werd een brandvrije bankruimte gebouwd en in de kelder kwam een betonnen kluis. De bank bleef in het huis gevestigd tot 1986 toen het in gebruik werd genomen als bestuurshuis van de Stichting Monumenten Makkum.
Eind 2009 kwam het huis in bezit van Vereniging Hendrick de Keyser. Een restauratie is in voorbereiding. De betonnen kluis en de bankruimte in het huis zorgen voor bouwkundige problemen. Zo rusten de eeuwenoude balklagen op de zware kluis die het huis doet zakken. Ook is het houtwerk van de balklagen aangetast.