Nijsgjirrichheden yn Folsgeare

Fanút Folsgeare rûn in iuwenâld rinpaad fia Bons nei de Himdyk wêrfan’t it earste stik dat by it doarp hearde oant krekt foarby Carpe Diem, yn 1511 de Kerkwech neamd wurdt. Oan de Kerkwech stiene doe seis buorkerijen, wêrfan’t der hjoed de dei noch ien oer is. Trije binne troch brân ferlern gien (Strûpenkeal, Folsgearsterleane 2, Breeuwsmapleats) en twa binne ôfbrutsen ( Folsgeasterleane 15 en in buorkerij dy’t tichtby Folsgeasterleane 2 stien hat). It rinteniershûs, dat letter boud is by de buorkerij fan’e earste Abma’s (Folsgeasterleane 2), is ek ferdwûn.

De namme Kerkwech ferdwynt en de dyk wurdt de Leane neamd, oan’t dy offisjeel de namme Folsgeasterleane kriget. It is de koartste rûte nei Snits foar de boerefamyljes dy’t dêr wenje. Foar de ynwenners fan it doarp wie dit net de bêste, mar wol de koartste rûte nei Snits. Fanút Folsgeare is de rûte oant Carpe Diem noch deselde, mar der wie doe in set oer de opfeart nei de buorkerijen dy’t by Ysbrechtum hearden. Dêrnei rûnst lâns de mole yn’e rjochting fan Bons om op de Himdyk út te kommen. Dan gongst linksôf nei Snits.

It is simmer 1696 en op de earste buorkerij oan de Kerckweg  (Folsgeasterleane), yn in strieljend sintsje, wapperje twa grutte flaggen as teken dat it feest is. Fettie Hayes Sinnema trout hjoed mei Jentie Oeges Breeuwsma fan Sibrandebuorren. Heit Haye Lous Sinnema hat in bêste ko ferkocht om der in grut feest fan meitsje te kinnen.

Nei de troutsjinst is it feest en Haye Lous sit tefreden om him hinne te sjen.Hy wit dat fan moarn ôf der in nije baas op de buorkerij is en dat it in Breeuwsma buorkerij wurde sil. Hy hat net in soan en de âldste dochters binne al troud, dat dit is de koartste klap.

It libben op it plattelân is in saak fan hurd wurkjen en sa geane de seizoenen en de jierren ûngemurken hurd foarby. Merken, doarpsfeesten, boelguodden en houliken binne de hichtepunten yn in jier. It houlik fan Oege Jentjes Breeuwsma mei Claeske Hogenbrug op 29 septimber 1748 is sa’n hichtepunt. In nije boer op de buorkerij en de berte fan Jentje, Oege en Fedde binne blide foarfallen.

Eartiids stiene der yn it gebiet oan’e eastkant fan Folsgeare oant Snits in soad pleatsen dy’t troch rinderspaden mei elkoar ferbûn wiene. Om’t dizze rinderspaden in grut part fan it jier ûnbegeanber wiene, gie it ferfier oer it wetter. De measte pleatsen binne ferdwûn en it gebiet is foar it grutste part bedriuwenterrein wurden. Der binne nije wegen oanlein en yn plak fan hynders en karren sûze der no daagliks tûzenen auto’s oer de neistlizzende autodyk.

Mar noch net alles is ferdwûn. Iensum stiet der noch ien pleats as in oantinken oan eardere tiden. Dizze pleats hat de  namme “Carpe Diem”. Der wurdt net mear buorke, mar de pleats hat oant de dei fan hjoed de útstrieling fan in grutsk ferline.  

De pleats hat in lange skiednis. Ut’e argiven witte wy dat der op dit stee al hiel lang buorke wurdt. Yn 1511wenne hjir in Broer Hottyaz. Yn 1778 is de pleats eigendom fan Johannes Hendriks en wurdt hierd troch Heere Cornelis. Yn 1786 lit Johannes Hendriks der in nije pleats del sette en hy set yn 1787 de neikommende advertinsje yn de LC.

De Secretaris ADEMA, zal op Dinsdag den 11 December ’s Namiddags om één uur in de Witte Arend te Sneek by strijkgeld verkopen.

Een Stemdragende ZATHE en LANDEN, met een Nieuwgebouwde Huizinge en Schuure gelegen te Folsgare, groot over het geheel 61 en drie vierde Pondematen, alle beste griedlanden belast met 25 floreen, te huur doende boven alle lasten 330 Gl. by Heere Cornelis bewoond, Petry en May 1797 vry van Huur.

Op’e sydkant fan‘e gevel, boppe it winkelrút, hingje twa boerden dêr’t  reklame op makke wurdt foar “Van Nelle Koffie en Thee”  Dêr ûnder steane Anne Sjirks en syn soantsje Sjirk Annes.

Yn 1841 bout timmerman Johannes Paulus Spiering yn Folsgeare tsjin it tsjerkhûs oer in winkel mei dêr efter in wenning.. Hy hat it perseel kocht fan Roel Uiltjes dy’t dernêst wennet en hopet letter in keaper foar it pân te finen. As it pân klear is, hiere Kornelis Sjerps Piersma en syn frou Hjebbeltje Sjoerds Sjaarda de winkel. Kornelis wurket as arbeider en syn frou Hjebbeltje docht de winkel en de húshâlding.

Kornelis en Hjebbeltje hawwe de saken goed foar inoar en keapje yn 1843 de saak fan Johannes Spiering. De winkel rint goed, sadat Kornelis ophâldt mei syn wurk by de boer en himsels  hielendal op’e winkel rjochtet. Yn 1853 ferstjert Hjebbeltje (dy’t yn it doarp Habeltje neamd wurdt). Kornelis is syn stipe en taflecht kwyt en kin de húshâlding en de winkel net allinnne behappe.Yn 1856 set hy de winkel te keap en ferhuzet yn 1858 nei Easthim. Hy ferhuzet yn 1872 wer nei Folsgeare en stjert dêr op 80-jierrige leeftyd (1880)

Sjirk Annes Cnossen en Eelkjen Johannes Grijpsma komme nei harren houlik yn 1856 nei Folsgeare dêr‘t se de winkel fan Kornelis Piersma oernimme.

Trijntje, de âldste dochter fan Sjirk Annes (berne yn 1859) giet yn 1874 nei Abbegea, dêr’t se tsjinstfaam wurdt. Yn 1880 komt se swier wer thús en jout it libben oan soan Sjirk. Wa’t de heit is, bliuwt ûnbekend en har mem Eelkjen rekket hjirtroch sa fan’t sintrum dat se yn Frjentsjer opnommen wurde moat. Bernsbern Sjirk stjert  6 novimber 1880, trije moanne âld en 26 november ferstjert Eelkjen yn Frjentsjer.

De húshâlding Cnossen hat in drege tiid efter de rêch, mar mei stipe fan’e lytse mienskip fan Folsgeare komt it libben wer op ‘e gleed.  Grietje, de jongste dochter (berne 1865), soarget foar har heit en har jongste broerke Anne Sjirks ( berne 1869). 

Dizze Anne Sjirks trout yn 1895 mei Antje of Anna Annes de Jong út Ysbrechtum. Hy is dan keapman en winkelfeint by syn heit.

Strûpenkeal is in terp fuort by Folsgeare. Fan it fiadukt oer de A7 ôf, by de ôfslach Snits kommend fan’e kant fan Boalsert, is in bochtsjend restant fan’e âlde molesleat te sjen en rjochts stiet in terp yn it lânskip, mei beammen der om hinne. It is in foar dizze omkriten in tige hege terp, goed 3 meter. Foar in soad minsken in ûnbekend, mar tagelyk unyk monumint.

Foardat de terp oanlein waard, hat der al bewenning west op dit plak. Tusken fynsten yn’e terpsoal fan’e terp kamen skerven út’e lette izertiid / begjin Romeinske tiid foar it ljocht, tagelyk mei inkele tsientallen brokstikken rau-izer dat wolf neamd wurdt. Dizze wolf is produsearre yn leechûnen, dy’t folle waarden mei izeroer dat ryklik foarhannen wie yn en lâns de Ald Rien of Groote Rijn.

Foar de minsken dy’t harren hjir goed twa iuwen foar it begjin fan’e jiertelling nei wenjen setten, sil de oanwêzichheid fan grutte hoemannichten izeroer in trochslachjaande faktor west hat. Fynsten fan Romeinske munten noardlik fan’e terp, jouwe oan dat de bewenners kontakt hân hawwe mei de bûtenwrâld.

Der binne om Strûpenkeal hinne mear as ien feanterpen fûn, wat oanjowt dat it in, foar dat tiidrek, tichtbefolke gebiet west hat.Troch in feroaring fan klimaat koart nei it begjin fan’e jiertelling, stiigt it seewetterpeil en wurde dy iere bewenners fan hûs en hiem ferdreaun. Op en om’e orizjinele terp wurde noch altyd ierdewurk skerven werom fûn út dat tiidrek.

Troch in feroaring fan klimaat koart nei it begjin fan’e jiertelling, stiigt it seewetterpeil en wurde dy iere bewenners fan hûs en hiem ferdreaun. Op en om’e orizjinele terp wurde noch altyd ierdewurk skerven werom fûn út dat tiidrek.

Der binne noch gjin diken, de minsken wenje mei it fee yn dizze tiid fan in soad oerstreamings heech en drûch op’e terp. It foardiel fan’e oerstreamings is, dat it seewetter sâlt efter lit yn it fean. Sâlt is yn dy tiid in tige weardefol artikel. It winnen fan sâlt út it fean wurdt ‘zelnering’ neamd. It fean mei sâlt wurdt útgroeven en ferbrând yn in spesjale ûne. De oerbleaune jiske wurdt mongen mei wetter en wer útsean oant it sâlt oerbliuwt. Dit einprodukt wurdt brûkt foar eigen gebrûk of as betelmiddel.

De Tsjaerdfeart, de tekst beskriuwt de situaasje om 1900 hinne

De Tsjaerdfeart, dy’ t ek wol Tsjaerddyksterfeart neamd wurdt, begjint yn it Morrawieltsje krekt ûnder Fiifhûs en komt dan yn ‘t Hert út. ‘t Hert bestiet yn dy tiid út trije pleatsen en twa wenhûzen.

De namme komt fan it hûs dêr’t yn de muorre hertsjes mitsele wiene en dêr’t  je in slokje krije koene. Fan ’t Hert ôf, rint de feart lâns de Tsjaerddyk nei it sintrum fan Folsgeare.

It wie net de meast handige wize om yn Folsgeare te kommen, want fan ’t Hert ôf lei de feart fol mei setten* fan de boeren dy’t harren lân yn it Marlân ( oan’e oare kant) hiene.  Oan de rûte lâns de Tsjaerddyk stiene trije mûnen. Earst kamen je lâns twa spinnekopmûnen en dêrnei  lâns in grutte achtkanter. De farwei wie benammen bedoeld foar de minsken yn ’t Hert.  Yn it sintrum fan Folsgeare slút de Tsjaerdfeart oan op de Folsgeasteropfeart, dêr’t in brechje oer de feart wie. Oan’e ein fan de Folsgeasteropfeart waarden lâns de Tsjaerddyk de skippen oanlein. Dy wie yn dy tiid noch stikken breder.

It ûnderhâld waard dien troch it wetterskip ‘de Skerwolder’ en ‘Moarrahimmen’.

Yn Folsgeare is al jierrenlang in diskusje geande om in plak te sykjen wêr’t de doarpsbewenners by elkoar komme kinne. Hjirfoar wurdt yn 1974  in gebou fan’e tsjerkfâdij kocht. It pân stammet út 1843 en hat jierrenlang tsjinst dien as skoalle en ûnderwizerswenning. It gebou hat ek noch in tal jierren as beukerskoalle yn gebrûk west. De tsjerkfâdij ferkeapet it gebou ûnder trije betingsten:

- De keapsom is 5000 gûne

- It gebrûk as doarpshûs moat rêstich en fredich wêze

- De tsjerkfâdij moat tastimming jaan by alle feroaringen

Under lieding fan Johan van der Wal, destiids de foarsitter fan’e “Werkcommissie Dorpshuis Folsgare”, wurdt it pân mei meiwurking fan in soad frijwilligers omtsjoend ta doarpshûs.

Foar de namme fan it doarpshûs waard in priisfraach útskreaun dy’t wûn waard troch Mevr. Cnossen-Piersma. De namme waard  “Yn ‘e Lijte “. De ferklearring hjirfoar wie dat je binne sitte koene,  “yn ‘e lijte” en het pân stiet  “yn ‘e lijte” fan’e tsjerke mei syn sealtektoer. De iepening wurdt dien troch de doetiidske boargemaster Cazemier fan Wymbritseradiel.

Al iuwen is de skoalle it middelpunt yn it doarp. Yn it tsjerke argyf kinne wy lêze dat yn 1685 in part fan’e pastorije ferboud is ta klasselokaal en dat Douwe Douwes in heale baan as ûnderwizer hie.

Yn 1806 wurdt de skoalwet ynfierd. Yn dizze wet is regele dat allinne it iepenbier ûnderwiis subsidiearre wurdt. Yn Folsgeare bestiet de winsk om in skoalle te stichtsjen, maar earst yn1834 komme de tsjerkfâden by elkoar om te praten oer de fraach wêr’t dizze iepenbiere skoalle stean komme moat. Nei in lange gearkomste beslute se dat it bêste plak foar in skoalle oan’e noardeastkant fan’e tsjerke is. De yngong fan’e skoalle soe dan oan de Skeender komme te lizzen. Der komt tsjinstân, foaral om’t de skoalle dan bûten it doarp komt te stean en dat de boer fan’e pastorije buorkerij in stik greide kwyt rekket.

In pear jier letter komme de tsjerkfâden wer byelkoar, no mei it plan om de grêft oan’e súdkant fan’e tsjerke  te dimpen en dêr de skoalle te bouwen. De skoalle stiet tichter by it doarp en it kostet de boer gjin greide. Dit plan wurdt oannommen. De terpgrûn fan it  “Tsjerke pôltsje” is fan te grutte wearde om der in grêft mei te dimpen, der wurdt grûn fan earne oars oanfierd.

Foar de finansiering geane se mei in yntekenlist by de doarren del en dêrnêst lient de tsjerke fl 1000,- fan Jelle Douwes Bouma dy’t boer op Bons is.

De Twadde Wrâldoarloch is yn Folsgeare  relatyf rêstich ferrûn. De oarlochsjierren ha lykwols wol deeglik harren spoaren efter litten,  al is der net in soad oer bekend. Yn dit finster binne ferskillende nijsgjirrige saken by elkoar brocht.

It earste dat bekend is, datearret al fan foar it útbrekken fan’e oarloch.

By it ferbouwen fan’e twadde skoalle fan Folsgeare komt der in tekst foar it ljocht dy’t op 13 septimber 1938 op in wand skreaun is. Timmerman Thomas Stallinga ( Tsjaerddyk 22) uteret dêryn syn soargen  oer it útbrekken fan in  nije oarloch.

Hy hat it goed foarsjoen.  Nei de ynfal fan Dútslân yn Poalen ferklearje Frankryk en it Feriene Keninkryk op 3 septimber 1939 nazy Dútslân de oarloch.  De Twadde Wrâldoarloch is in útmakke saak.

Under mear op Strûpenkeal ha in soad ûnderdûkers in feilich skûlplak fûn.  Feike van der Velde wenne yn’e oarloch as bern op dizze buorkerij. Hy fertelt dat der bytiden wol sân ûnderdûkers op’e buorkerij wennen. Yn’e tún by de famylje stie in spegel dy’t rjochte wie op it paad fanút it doarp nei de buorkerij ta. Fanút it hûs wie dan altyd te sjen oft der immen oan kaam en wa. Yn it doarp hongen guon minsken ek wol spegels op oan’e  beammen. Sa koene hja ek yn’e gaten hâlde wa’t der oan kaam.

De measte ferhalen oer de Twadde Wrâldoarloch yn Folsgeare geane oer it grutte tal ûnderdûkers dy’t yn dizze tiid yn it doarp in feilich ferbliuwplak hiene.

Fanút it doarp komme je, links oanhâldend, oan ‘e ein fan’e Folsgeasterleane by nû 15. De lânreed waard ek wol  “Reade leane” neamd. It is in stee dêr’t in âlde grêft, beseamd mei beammen, sjen lit dat hjir destiids minsken wenne ha. De slopers ha goed wurk levere. Der is neat mear werom te finen fan’e Abma pleats dy’t hjir stien hat en dy’t goed 130 jier famyljebesit west hat. .  

Catharina Tichelaar út Snits wie oant har fertsjerren yn 1844 eigerneske fan dizze buorkerij. Jessina Feickens, ien fan ‘e dochters út har earste houlik, ervet de buorkerij, mei as hierder Sjoerd Ates Ypma.

Yn novimber 1862 set Jessina Feickens in advertinsje yn ‘e Ljouwerter Krante.

Aan de Mac-Adamweg van Sneek naar Bolsward en aan den Rijdweg naar Folsgare is een welonderhouden Huizinge en Schure benevens Hieminge, Hovinge, Watermolen en verdere annexen te koop in huur bij Sjoerd Ates Ypma tot Petri Mei 1864.

Op 25 desimber 1778 wurdt yn Hidaard Ruurd Freerks berne, it njoggende bern fan Freerk Murks Abma en Gerritje Roelofs. Ruurd Freerks  leart ûnder it tasjend each fan syn âldere broers en susters it boerebedriuw thús op de buorkerij. Hy ûntwille;et him ta in goede boer en hat each foar de mienskip. Om’t hy it njoggende bern is, it de kâns tige lyts dat hy boer wurde sil op’e âlderlike buorkerij.

Lykwols, Ruurd Freerks leart  Hiltje Klazes Wiersma. ( berne 26 febrewaris 1781) út Folsgeare  kennen. Har âlden  Claes Harmens en Baukje Teades wenje op in buorkerij oan’e Folsgeasterleane nû 2, te sjen op’e kaart fan Eekhoff (1850) It is in beskieden buorkerij mei 35 pûnsmiet lân der om hinne. Oer de opfeart fanôf de Ald Rien is de buorkerij goed berikber oer it wetter.

Claes Harmens en Baukje Teades binne der tige mei ynnommen dat harren iennige dochter thús komt mei boeresoan Ruurd Freeks. It stel trout op 25 oktober 1801.

Nei de berte fan trije bern, sjocht Ruurd Freerks ris om him hinne. As de bern grut binne, is de buorkerij te lyts om se in takomst jaan te kinnen.

Syn buorman Douwe Harmens buorket op in buorkerij (Strûpenkeal) besuden Ruurd Freerks.  Dizze is ek 35 pûnsmiet grut en de buorkerij leit prachtich op in grutte terp tsjin de  Ald Rien oan. De buorkerij komt yn’e ferkeap om’t ien fan’e eigners stoarn is.

Ruurd Freeks en Hiltje beslute om de buorkerij te keapjen.  Douwe Harmens wennet dêr foarearst oant de bern fan Ruurd Freerks en Hiltje grut binne.

De húshâlding wurdt útwreide mei noch twa bern.Yn’e jierren dêrnei wurde der noch trije bern berne.

Aldste dochter Gerritje Ruurds trout yn 1820.  Ruurd en Hiltje krije dêrnei noch twa bern.

As it  Ekersein ein tachtiger jierren fan de foarige iuw folboud is, wurdt der in perseel oan’e súdkant fan Folsgeare oanwiisd foar nijbou.

Dit perseel hat al iuwen lang de namme: “ de Baetwe “.

It wurdt al neamd yn 1511 yn it Register fan oanbring ûnder : Folsgara

Lolla Teakaz. Meijer : viir ponden hoijland, leggende an die suderside die pastoers huijs , genoempt :  die Baetwe  ende hoert toe die Pastoer. Het pastoers huijs staat op de terp ‘het Tsjerkepôltsje ‘en wordt in 1755 afgebroken en niet herbouwd.

De namme  Baetwe komt op mear plakken foar û.o. yn Twellegea dêr’t “de kleijne Baetwe” en “de grote Baetwe” lizze. 

Easthim hat ek in perseel, dat wat oars skreaun is, neamd: “de Baetna “.

Under Koarnwert komme we de “ landhere Baettzie “ tsjin. Oft dit wat mei ‘de Baetwe’ te meitsjen hat, is net bekend. Nei de betsjutting moatte wy dan ek riede.

Gerben Abma is berne op 29-03-1932 yn Folsgeare dêr`t syn heit boer wie. Op dizze buorkerij oan`e Folsgeasterleane ha dan al generaasjes lang Abma’s buorke. 

Gerben wie de sechsde yn in rige fan totaal tsien bern en groeide op yn in tsjerklik rjochtsinnich fermidden.

Nei de middelbere skoalle, HBS-B, helle hy it steatseksamen gymnasium A. Dêrnei studearre hy teology oan’e universiteit fan Amsterdam. Nei it kandidaatseksamen feroare hy fan stúdzjerjochting en gie fierder mei skiednis, dêr’t er yn ôfstudearre. Dêrneist hat hy as byfak Fryske taal- en letterkunde studearre. Nei syn  doktoraal yn 1963 folge hy noch in oplieding ta wittenskiplik archyf ambtner. Hy is dêrfoar slagge.

Abma waard leraar skiednis en Frysk oan it Stedelijk Gymnasium en de Stedelijke Scholengemeenschap yn Ljouwert en de  Rijksscholengemeenschap yn Snits. De skriuwster fan dit finster, Wytske Heida, hat yn Snits Fryske lessen fan Gerben Abma folge en fan him de taal skriuwen leard. De lessen wiene fakultatyf en waarden jûn nei skoaltiid. Abma joech syn lessen mei strakke dissipline, gjin romte foar grapkes. It groepke wie net grut, de lessen holden op doe’t der net genôch animo mear wie.

Mei syn oare helte Sjoukje Bakker, dy’t as ûnderwizeres de middelbere akte skiednis helle hie, sette hy him te wenjen yn Ljouwert, earst oan’e Nijlânsdyk, letter yn in prachtich hûs oan’e Emmakade. Sy krigen tegearre twa dochters.

Gerben Willem Abma is op 12 july 1942 berne yn Folsgeare. Hy is de jongste út in húshâlding fan tsien bern. Syn heit wie in boer dy’t teologyske boeken lies en de Bibel letterlik naam. Se wennen op, sa’t dy no noch yn Folsgeare neamd wurdt, de Abma’s pleats. Dizze pleats hat goed 130 jier yn it besit fan de Abma famylje west.

Willem Abma syn heit Jelle Ruurds en mem Doutsje Tjitzes Bouma kamen op de pleats yn 1929, nei’t se earst yn Nijlân buorke hiene. Jelle en Doutsje rieden mei twa bern ( Hessy en Tsjitse)  op’e wein en it hynder derfoar nei Folsgeare. De âldste dochter Ruurdtsje en de faam rûnen der efteroan.

Yn 1965 nimt de âldste soan Ruurd Teades Jelles it bedriuw oer fan harren heit.  Hy lit yn 1975 in lisboksstâl nêst de pleats sette foar 75 kij. Letter is der noch in útwreiding nei 120 kij. Yn 1992 komt Willem syn neef Bouwe Ruurds op de pleats.

De gemeente Snits keapet it bedriuw foar de oanlis fan de nije súdlike rânewei om Snits. Bouwe Ruurds ferhûzet op 18 desimber 2001 nei Winsum. De pleats wurdt sloopt yn likernôch 2003. In leech terpke yn it lânskip en in grêft mei beammen der om hinne binne de stille tsjûgen op it plak dêr’t de âlde pleats stie.

It paad nei de pleats  waard destiids ek wol “Reade leane” neamd, nei de stikkene dakpannen dy’t tsjinnen as ferhurding fan it paad. Abma neamt de leane griffermeard, om’t er kronkelet.

Yn 1855 is Willem Sjerps Twijnstra 63 jier âld en 25 jier slachter yn Folsgeare. Hy is troud mei Japke Pieters Boomsma en harren bern binne hast allegearre it âlderlik hûs út. It wurdt tiid foar wat oars.  

Se litte op’e ein fan’e  Tsjaerddyk, nêst de slachteri,j op harren eigen hiem in komelkerij bouwe mei romte foar fjouwer bisten. Willem Sjerps kin it no wat rêstiger oan dwaan mar hat dochs noch wat om hannen.

Geertje, de jongste dochter, wennet by harren yn en wurdt mantelsoarchster.

It wurdt in wenhûs mei in foar- en efterkeamer, in souder en in apart steande skuorre. De stâl is tsjin it wenhûs oan boud mei de doar nei de kowestâl oan’e dykskant. De ôffier fan’e stâl giet mei in buis ûnder de dyk troch en komt út yn’e sleat oan’e oare kant fan’e  Tsjaerddyk. Dizze sleat kriget yn it doarp al gau de bijnamme “Skytsleat”. Dizze is links op ‘e haadfoto te sjen. De komelkerij stiet op dizze foto efter de beam. De sleat rint lâns de dyk efter it tsjerkhûs en de timpel troch yn’e rjochting fan’e pastorij pleats.

Gerrit Rypma en Rinske Rypma-Goudberg trouwe yn  1966 en sette harren tawenjen yn Folsgeare op Tsjaerddyk 48. Op 13 maart 1967 wurdt Marten Cornelis  (Marco) berne.  De húshâlding bliuwt net yn Folsgeare,  mar ferhuzet yn 1971 nei Tirns nûmer 35.   

Yn 1977 komt de famylje Rypma werom nei Folsgeare en wennet dan oan‘e Folsgeasterleane nûmer 9. Marco syn heit hat dêr in hûs boud.

Nei de middelbere skoalle beslút Marco in oplieding yn boukundige rjochting (oant en mei útfierder) te folgjen. Oanslutend giet hy oan it wurk yn’e bou en hat tegearre mei syn heit in timmerbedriuw

Yn 1990 ferhuzet de húshâlding nei Tsjaerddyk 31b.

Al op de legere skoalle hat Marco in soad ynteresse foar muzyk en sjongen. Op de middelbere skoalle folget hy sjonglessen oan it sintrum foar de keunsten yn Snits. Marco kriget les fan Foppe Wiersma en letter fan Bea van der Wal. Stimulearre troch Bea nimt Marco it beslút om dochs troch te gean yn’e musyk.

Bea bringt him yn kontakt mei Mya Besselink, dosinte klassike sang oan it konservatoarium yn Maastricht. Hy wurdt dêr ta syn blidens oannommen en folget de oplieding solosang en opera (1995 – 1999). Syn haadfak wurdt solosang (stemfak tenoar). Dêrnjonken behellet hy ek it diploma ‘Dramatische Expressie’ (opera). Tagelyk studearret Marco bastuba en folget lessen by Piet Joris (1995/1997).

Yn 1999 studearret Marco ôf,  mar hy giet troch mei lessen te folgjen by Adi le Gue. Boppedat wurdt hy in skoft coacht troch Caroline Kaart.

Minsken dy’t op ‘e fyts of mei de auto fan Ysbrechtum nei Nijlân ta ride, komme lâns in opfallend monumint. In monumint wêrfan it net foar eltsenien daliks dúdlik wêze sil wat de betsjutting en oarsprong is. As je de muoite nimme om it better te besjen, sjogge je in izeren skulptuer fan in grutske hoanne op in hege stiennen sokkel. De plakette op it monumint makket dúdlik dat it om in monumint foar de omkommen minsken yn de Twadde Wrâldoarloch giet. Ek yn Wymbritseradiel hat de oarloch in soad slachtoffers makke. Dêrom moast der in tinkteken komme. Yn 1946 wurdt troch it gemeentebestjoer in kommisje oansteld dy’t de taak hat it oprjochtsjen fan in oarlochsmonumint te realisearjen, mei as doel de omkommen minsken fan de Twadde Wrâldoarloch út de gemeente Wymbritseradiel te betinken en de befrijing libben te hâlden. 

It architektenburo Goodijk en de Vries út Snits kriget de opdracht. Se komme mei in ûntwerp foar in betinkteken dat bestiet út in 10 meter hege pylder wêrop in kraaiende hoanne komme moat te stean mei in passende tekst yn de pylder. Foar de kraaiende hoanne wurdt byldhouwer Willem J. van der Valk út Eelderwolde oanlutsen en foar de tekst wurdt A.Tamminga frege. Om in gaadlik plak te sykjen wêr’t it monumint stean moat, meitsje boargemaster Tjaberings en byldhouwer van der Valk mei de auto in omreis troch de gemeente. It monumint kriget in plak op de krusing fan Rykswei 43 en de Brededyk. It stiet hjir tusken de doarpen Nijlân, Tsjalhuzum, Ysbrechtum en Folsgeare yn, oan de drokste dyk yn de gemeente en yn in wrydske omjowing.

De muontsen fan it kleaster Thabor by Turns en it Oldekleaster ( Bloemkamp) by Hartwerd hawwe in bydrage levere ta de oanlis fan de diken yn de âlde Middelsee. Dizze diken binne noch altyd dúdlik yn it lânskip oanwêzich. De trije pylders binne symboalysk foar de Jongedyk, de Tsjaerddyk en de Mieddyk. De plaat yn de foarm fan in pompeblêd stelt de stripe lân foar wêrop Folsgeare as terpdoarp ûntsien is.

Untwerp en útfiering: Annet Haring, Oerterp. Yn opdracht fan de Kulturele Ried fan de eardere gemeente Wymbritseradiel 1995.

Smid Hein Heinsius en syn frou Durkje Boersma ha it plan opfette om foar harren dochter Sytske en harren skoansoan Feike Damstra (zoon van Klaas Damstra en Klaaske de Boer) in komelkerij bouwe te litten. Hein Heinsius wol dêrfoar it stikje tsjerkelân keapje oan ‘e Tsjaerddyk, oan’e ein fan it doarp. Nei oerlis mei de tsjerkfâden kin hy it lân keapje mei in erfpacht foar ûnbeskate tiid fan jierliks 7 gûne.

Yn 1905 hat de gemeente nije regels foar it bouwen en ferbouwen ynfierd. Hein Heinsius is de earste út Folsgeare dy’t yn maart 1905 in bou oanfraach yntsjinje moat foar it bouwen fan in hûs.

Al daliks by de bou fan it hûs tsjinnet hy yn augustus 1905 ek in bou oanfraach yn foar in feestalling en in heaberch. 

Feike en Sytske hierden in part fan’e buorkerij dêr’t no Siep van der Velde wennet

( Tsjaerddyk 44).

Se ferhúzje yn 1906 mei harren trije bern nei it nije pân. Hjir wurde noch ris trije bern berne.

Pietje Hilbrands Boschma wennet fanôf har berte yn 1833 yn Folsgeare mar ferhuzet yn 1872 nei Easthim. Se fielt har dêr net thús en wol werom nei Folsgeare, Yn 1876 keapet se fan har jongste broer Jouke Hilbrands Boschma in stikje ûnbeboude grûn oan’e Tsjaerddyk mei kadaster nû 739.( letter Tsjaerddyk 32)  Se lit dêr in hûs bouwe en kin no wenje  yn in omjouwing dêr’t se opgroeid is en de minsken ken.

Pietje Hilbrands trout yn 1880 mei Jan van Netten en it hûs oan’e Tsjaerddyk komt yn’e ferkeap. Rinke Douwes Reitsma keapet it hûs foar syn skoanmem Yke Ruurds Abma. Yke wennet oan’e Tsjaerddyk oant se stjert yn 1893.

Nei it ferstjerren fan Yke Ruurds wurdt der boelskieding holden en komt it hûs yn it besit fan Rinke Douwes Reitsma. It hûs wurdt ferhierd, mar bliuwt yn eigendom fan de famylje Reitsma. Hinke Rinkes Reitsma en har man Albert Jans Twijnstra ervje it hûs yn 1903 en wolle it ferkeapje. Yn novimber 1904 keapet Rients Hiddes Frankena it hûs, mar it komt pas frij yn 1905.

It earste dat yn it tsjerke argyf oer dit tjerkehûs stiet, is in betelling yn 1816 oan Sikke Willems Goenga, timmerman út Nijlân, foar “de kerkhuizinge”. Wannear’t it tsjerkehûs krekt boud is, is  ûnbekend, mar nei alle gedachten sil dat nei 1800 wêze. De earste hierders dy’t wy tsjin komme yn it tsjerke argyf binne Niklaas (Klaas) Feddes Breeuwsma en syn frou Pyttje Sytses Ypma (troud yn 1830). Yn 1833 ferhúzje se en komt Jouke Rintjes Boschma, troud mei Jetske Klazes Bosma, yn it tsjerkehûs. Hja wenje dêr krapoan in jier. Yn de jierren dêrnei is it in kommen en gean fan hierders dy’t  tydlik ûnderdak nedich ha.

Der binne hierkontrakten bewarre bleaun fan 1844 ôf. Dy waarden alle jierren op’e nij opmakke. Neffens it kontrakt fan 1844 wenje skuonmakker  Bokke Pieters Nettinga en syn frou, naaister Jeltje Pieters Bergsma yn it hûs. Nei it ferstjerren  fan Bokke Pieters yn 1845, trout Jeltje wer yn 1846 mei Douwe Lucas Elsinga dy’t ek skuonmakker is. It pear wennet dêr oant 1850. Dêrnei wennet Klaas Durks der oant 1853.

Fan 1854 ôf wurdt it huis benammen as starterswente brûkt troch de bern fan Willem Sjerps Twijnstra en Japke Pieters. Alle jonges wenje der nei harren trouwen in skoftsje. Harren âlden, dy’t der skean tsjinoer wenje, kinne moai ris by springe. As lêste fan dizze famyljetradysje wennet Nantje van Hasinge, widdow fan Willem Sjerps Twijnstra ( pakesizzer fan  earstneamde Willem Sjerps) der oant 1899.

Yn 1859 wurdt troch de tsjerkfâdij de bou fan it nije tsjerkehûs oan de Tsjaerddyk opdroegen oan timmerman Pieter Willems Twijnstra út it doarp. It hûs komt  tusken de winkels van Epeus Couperus en Sjirk Annes Cnossen te stean. Ein 1859, as it hûs oplevere is, stjoert Pieter Willems de rekken mei in bedrach fan fl 555, 56 nei de tsjerkfâdij. De rekken wurdt betelle mei de opbringst fan in partij terpierde.

It nije tsjerkehûs is in stik lytser as it tsjerkehûs oan’e noardkant fan’e Tsjaerddyk. Dit docht ek bliken út de hierpriis yn 1860. Dy fan it tsjerkehûs noard is fl. 45,-  en fan it hûs oan’e súdkant fl.25, - De earste hierder fan it nije tsjerkehûs is Grietje Sipkes Bleeker, widdo fan Meinte Klazes Zijlstra, dy’t der tegearre mei har dochter Sytske komt te wenjen. Sytske wennet dêr mei har mem oant har houlik yn 1869 mei Willem Wieringa, dy’t skipper is yn Loënga. Na harren trouwen geane se nei Snits ta te wenjen en Sytske rekket al gau swier. As se acht moanne hinne is, komt Willem nei in koart siikbêd te ferstjerren op 20 maart 1870. In moanne letter, op 28 april 1870, wurdt Pieter Willem berne. Sytske is widdow, mei in poppe, sûnder ynkommen, yn in foar har frjemd fermidden. Se seit de hier op en begjin july 1870 komt se werom yn Folsgeare en trekt  mei Pieter Willem yn  by har mem. Har mem is keapman fan berop en Sytske wurdt naaister om in ynkommen te hawwen. Pieter Willem leart fan syn mem it fak dat se sels ek hat en hy wurdt letter dan ek kleanmakker fan berop. Yn juny 1882 ferstjert Grietje Sipkes Bleeker. Se is dan77 jier.  Sytske wennet dêrnei tegearre  mei har soan Pieter Willem yn it tsjerkehûs. Sytske trouwt yn 1884 op ’en nij mei Douwe Feenstra en yn 1885 ferhuzet de húshâlding nei Nijlân.

Mei yngong fan 1 jannewaris 1886 wurdt de iepenbiere skoalle yn Folsgeare troch de gemeente opheft. Dit berjocht komt net as in tongerslach út ‘e kleare loft, want de âlden hawwe oanjûn dat se kristlik ûnderwiis foar harren bern wolle. Hjirfoar wie al in kommisje oprjochte ta begeunstiging fan kristlik ûnderwiis yn Folsgeare. Wannear’t de statuten op 7 maart 1886 by keninklik beslút goedkard wurde, is de feriening in útmakke saak. Yn septimber 1886 komt it bestjoer wer by elkoar  De foarsitter dûmny E. C. Gravenmeijer iepenet de gearkomste mei gebed. Op de wurklist stiet as wichtichste punt: de bou fan’e nije skoalle. Op de oanbesteging binne fjirtjin ynskriuwingen yn kaam. De leechste ynskriuwing is dy fan timmerman Asma út Heech en de bou sil him gund wurde, oant der immen opmerkt: “Is hy net Roomsk? ”. Dan falt der in stilte, dit hiene se net foarsjoen. Dit feit is sa earnstich, dat de bou gund wurdt oan’e twadde op’e list,  timmerman Walsmeer út Wûns.  

De nij te bouwen skoalle komt foar de âlde skoalle oer te stean. Lyk as by de earste skoalle mei it net ta skea fan in stik greide gean en dêrfoar sil it lêste trochrinnende stik Tsjaerdfeart dempt wurde.

De earste stien wurdt lein op 22 oktober 1886 troch H.E. Gravenmeijer,  de soan fan’e foarsitter. Op 20 april 1887 wurdt de skoalle iepene. It tydlik oanstelde haad fan’e kristlike skoalle,  J. Wielinga út Gauw, wurdt no ferfongen troch de earste ûnderwizer oan’e nije skoalle, Johannes Steenbergen út Wommels.

Wout Zijlstra wurdt berne op 4 Augustus  1964 yn Wolsum. Hy is it jongste bern fan Watte Zijlstra, soan fan slachter Hantsje Zijlstra en Minke Zijlstra út Wolsum en Idske Posthuma, de dochter fan slachter Douwe Posthuma en Aagje de Boer út Folsgeare ( Tsjaerddyk 42). Boppe Wout binne twa broers en twa susters.

Heit Watte Zijlstra wurket de earste jierren fan syn houlik as feekeapman yn Wolsum. Yn 1968 keapet hy in slachterij yn Drylts en om 1975 hinne in pleats oan’e Tsjaerddyk (nû 27), dêr’t letter it súkses foar Wout begjinne sil.

Foardat hy mei syn húshâlding nei Folsgeare  komt, wurde earst de kop en de hals fan’e buorkerij yngeand ferboud troch de lokale timmerman Wiersma. De húshâlding ferhuzet yn 1976 . Zijlstra wurdt wer feekeapman en hat de romte om fee oan te keapjen en te weidzjen.

Wout is wilens tolve jier âld en set útein mei it trainen mei selsmakke gewichten. It risseltaat mei der wêze. Nei in pear jier fan goaien en smiten begjint de súdmuorre fan’e buorkerij te skuorren en te fersakjen. Dit wjerhâldt him der net fan om al op jonge leeftyd mei súkses mei te dwaan oan wedstriden foar  “Sterkste Man”.