Nijsgjirrichheden yn Furdgum

Camstrastate

De restanten van Camstrastate in Firdgum gaan schuil achter de muren van een boerderij ten zuiden van het dorp. In het voorhuis is nog het rechthoekige gebouw van de oude state terug te vinden. Nog bijzonderder is de bijna vierkante ruimte met zware muren, de oude stins, waarvan de kelder met kruisgewelf en diepe muurnissen nog intact is.
De vermoedelijk veertiende eeuwse stins wordt in 1456 voor het eerst genoemd. Op een kaart uit circa 1550 wordt de weerbare stinstoren van Camstrastate met enkele bouwlagen en voorzien van een schilddak met op de hoeken arkeltorentjes, weergegeven. Later is de stinstoren tot een rechthoekig gebouw van één bouwlaag verbouwd. In de zestiende eeuw waren de Roorda’s eigenaar. Eén van hen, Ruurd, was met Syts van Camstra getrouwd, naar wie de state is genoemd. In de zeventiende eeuw kwam deze in bezit van Duco Martena van Burmania, oud-grietman van Wymbritseradeel, die ook Epemastate in IJsbrechtum bezat.
Na 1718 werd de state verbouwd tot voorhuis van een boerderij. In de negentiende eeuw deed het complex dienst als herenboerderij voor A. Telting, gemeentesecretaris van Franeker. Waarschijnlijk liet hij het voorhuis verbouwen in de toen modieuze neo-classicistische stijl. Op het kadastrale minuutplan van 1832 is een boerderij met zogenaamde winkelhaakvormige plattegrond te zien, een type dat in Het Bildt meer voorkomt.
Na de verbouwing in 1887 werd het grondplan weer gewijzigd. Sindsdien doet het gebouw dienst als boerderij met de oude stinskelder en een zestiende eeuwse schouw van zandsteen in de opkamer als monumentale bouwonderdelen.

Dekemahuis

Het wit gepleisterde pand was vroeger twee keer zo breed, getuige een oude foto uit circa 1875. Het westelijke deel van het gebouw, een oude stins, werd na 1900 afgebroken.
Het Dekemahuis kreeg zijn naam naar de oudste bekende eigenaar, raadsheer Juw van Dekema. Juw was getrouwd met Cathrijn Hottinga. Zij vermaakte in 1525 het Dekemahuis aan haar dochter Jel Dekema, die met Schelte van Liauckama was gehuwd.
Omstreeks 1600 was Jarich van Ockinga eigenaar. Na de verkoop in 1660 werd het huis door voorname burgers bewoond, zoals de burgemeester van Franeker en enkele hoogleraren aan de Academie. In 1660 werd het interieur van het “blauw gedekte” huis ook beschreven. Het bevatte een ruime hal, een grote opkamer en een kelderskamer op de begane grond. Onder deze bevonden zich twee grote kelders. Er waren vier grote kamers op de bovenverdieping.
In de achttiende eeuw was het huis in tweeën gedeeld. Het oostelijke deel kwam in het bezit van Eduard Marius van Beijma, grietman van Franekeradeel, die het huis in 1826 aan de grietenij vermaakte. Sindsdien functioneerde het Dekemahuis als grietenijhuis. In 1892 bevond zich in het vertrek van de secretarie een schouw met kariatiden. Op de stenen kap waren wapens van vroegere bewoners (Liauckama en Hermana) aangebracht.
Het Dekemahuis is nu in tweeën gedeeld. Het wordt particulier bewoond.

Firdgum

Wie bij Tzummarum van de grote weg af gaat en het oude kleine weggetje naar Firdgum neemt, rijdt over de buitenste kelderwal van Westergo. Het landschap laat zich hier lezen als een spannend boek.

Op het jonge land, dat is ontstaan uit zee, konden de mensen op de hoogste delen gaan wonen. Deze delen werden voor de veiligheid nog verder opgehoogd. Zo'groeiden'de terpen. Slingerende paden en wegen zijn de stille getuigen van de weg die moeizaam door dit land van eb en vloed, geulen en slik moest worden gezocht. Kerken en gebouwen kwamen en gingen. Dit alles is hier nog te zien. Zelfs de door velen zo verfoeide moderne windmolens passen hierbij.

Eeuwen lang heeft de mens de natuurlijke omstandigheden van de elementen in zijn voordeel gebruikt. Dat is met die molens niet anders, alleen zien we dat nog niet. Over een paar honderd jaar zullen ze hun hoofdstuk aan het boek hebben toegevoegd, en onlosmakelijk met de geschiedenis van het landschap zijn verbonden. Friesland op zijn best.

De slanke toren van de in 1794 gesloopte kerk van Firdgum staat op een deels afgegraven terp aan de westelijke flank van het dorp. Hij dateert waarschijnlijk uit de 13de eeuw en is in gemêleerd rode baksteen opgetrokken, ongeleed, maar met cordonlijsten in drie zones verdeeld. Aan de oostzijde, waar de kerk heeft gestaan, zit een rondbogige ingang in een spitsboognis. De sier is vooral in de hogere gedeelten te vinden. Aan elke zijde staan gekoppelde rondboogvensters in een licht spitsbogige nis met een penant in het midden en daarboven zitten de galmgaten: west en zuid één, oost en noord twee. De geveltoppen van het zadeldak kregen bij restauratie in 1922 naar voorbeeld van een oude afbeelding klimmende spitsboogfriezen en op de schouders en de toppen pinakels.