Nijsgjirrichheden yn Ljussens

Lioessens

De landerijen tussen Lioessens en Oosternijkerk, op de klei in het noordoosten van Dongeradeel, zijn voor mij het mooiste plekje van Friesland.

's Winters is het hier een ijzige vlakte, vaak met veel wind... Maar dan, in de lente, is het gedurende een paar weken het kleurrijkste gebied van Friesland. Pas dan kun je zien wat 'it Heitelân' te bieden heeft. Wat de toeschouwer, de toevallige passant van de uitgestrekte bollenvelden niet ziet, is dat er het hele jaar voor wordt gespaard en gewerkt om deze uitspatting van kleur en schoonheid voor elkaar te krijgen.

De kerk die mogelijk aan Sint-Petrus of Sint-Catharina was toegewijd, gezien de door Johannes in 1498 gegoten klok, dateert deels uit de 13de eeuw. Onder de beklampte westgevel zit zelfs nog tufsteenwerk uit de 12de eeuw. Er zijn verschillende keren ingrijpende wijzigingen geweest , waardoor het avontuurlijk is om de geschiedenis van de op het eerste gezicht wat rafelige kerk te lezen. De grotendeels van rode kloostermoppen opgetrokken noordmuur geeft het meest prijs van de oude kerk. Aan weerszijden van de nog gebruikte, segmentvormig gesloten ingang staan lisenen, verder oostwaarts zijn sporen te zien die wijzen op weggehaalde lisenen of misschien wel op een verwijderde aanbouw.

Op tweederde hoogte zien we een weggehakte dubbele bloklijst waarboven muurwerk zit van de verhoging van de kerk die in ongeveer 1480 gelijk met een verbreding moet hebben plaatsgevonden. In het westelijke gedeelte zitten twee sporen van dichtgemetselde romaanse vensters. In 1827, toen de kerk uitwendig en inwendig een stevige renovatiebeurt kreeg ( zie het opschrift op de orgelgalerij), zijn steunberen tegen de muur geplaatst waarvan de oostelijke een wigvorm heeft. Het koor met driezijdige sluiting, twee spitse vensters en slanke steunberen tegen de hoeken, is in 1909 vernieuwd. De zuidmuur vertoont het gotische karakter van na de vergroting omstreeks 1480 met drie grote spitsboogvensters, een klein venster aan de westzijde en daartussenin een half tot venster dichtgezette, fraai geprofileerde ingang in een spitsboognis en met een rechthoekig kader. In dit muurwerk zijn sporen te zien van weggehakte lisenen. De westgevel is in 1924 op een onbarmhartige wijze beklampt. De zadeldaktoren is verdwenen; er staat nu een houten, met leien bekleed geveltorentje met spits op het dak.

Inwendig geven sporen in de noordgevel aan dat de kerk ooit overwelfd is geweest. Bij de opknapbeurt van 1827 is het huidige tongewelf aangebracht. In dezelfde tijd is het liturgische centrum van nieuw meubilair voorzien: preekstoel met klankbord, doophek en de van balusters voorziene herenbanken, waarvan één het alliantiewapen van de familie Botma uit 1773 draagt.

Zuivelfabriek

De voormalige zuivelfabriek 'De Dongeradelen' werd in 1915 gesticht en in 1973 gesloten. Na de sluiting van de fabriek werd het complex voor diverse doeleinden gebruikt. De fabrieksgebouwen zijn nog praktisch in de oorspronkelijke staat bewaard gebleven.

Aan de achterzijde bevinden zich de voormalige bedrijfshallen van de zuivelfabriek, aan de voorzijde staat het fraaie kantoorgebouw in Berlagiaanse stijl, waarnaast de woning van de directeur is gebouwd.