Bezienswaardigheden in Balk

Balk, Wilhelminastraat 42,44,46: garage busonderneming

Ondernemer M. de Boer begon aanvankelijk met een beurtvaartdienst en stichtte in 1921 de particuliere busonderneming M. de Boer & Zonen. In 1931 bouwde de plaatselijke aannemer B. Boersma een garage c.a. voor het bedrijf naar ontwerp van de architect K. Douma.

De symmetrische aanleg bestaat uit een grote garage met aan weerszijde twee woonhuizen voor de zonen-firmanten. De busondememing ging in 1942 op in de combinatie ZWH (Zuidwesthoek) Autobusbedrijf, die in hetzelfde jaar was opgericht.

De Luts in Balk

Als ik op de brug in Balk sta, en ik zie de Luts omzoomd door de oude Lindebomen, dan gaat mijn hart sneller slaan. Geboren aan de Raadhuisstraat, aan de Luts, en nu nog wonende bij Balk Is dit gevoel er al 56 jaar... Onveranderd!

Nu, op de bijgaande foto, is het 'bouwvak', en is Balk Ingenomen door toeristen en dagjesmensen, zo lijkt het. Maar straks, als de dagen weer korter worden, is Balk weer van mij. Van ons, de echte Balksters.

Dan wachten we op de herfst, als de oude lindebomen het blad laten vallen. En dan zien we Balk alsof er een tapijt van bladeren op straat en in de Luts ligt. Gevolgd door de winter. Hopen op de Elfstedentocht, want de rijders komen ook door Balk, over de Luts. Van de gedachte alleen al krijg ik een brok in de keel. Vroeg van bed, in het donker aan de rand van het zwarte ijs staan en huiveren en denken aan die sterke mannen en vrouwen die straks voorbij suizen. Dan, niet te vergeten, de lente, als vanuit het niets de bladeren aan de bomen komen en Balk er weer als nieuw uitziet.

Daarom is Balk, met haar Luts, voor mij het mooiste plekje van Friesland.

Balk, Raadhuisstraat/Van Swinderenstraat: ophaalbrug

Behalve een smal voetgangersbrugje uit 1925 is omstreeks dezelfde tijd een grotere verkeersbrug over de Luts gebouwd. Het brugdek kan worden opgehaald door een getand cirkelsegment met een draailier langs een tandwiel te leiden.

De open constructie met hoekprofielen betekende een besparing van materiaal, dat destijds duurder was dan het arbeidsloon. Nu tegenwoordig de verhoudingen bij onderhoud anders liggen, verdwijnen deze bruggen met hun inzichtelijke techniek veelal uit het stadsbeeld.

Balk, Raadhuisstraat 24: winkelwoonhuis

De voorgevel van de textielwinkel is in 1925 als een scherm voor een veel ouder pand met zadeldak geplaatst. De detaillering, zoals de kleursortering van de baksteen in de lisenen, is zorgvuldig uitgevoerd. Het winkelfront is een karakteristiek voorbeeld van een portiekpui, die de etalageruimte dieper maakte.

De winkelinrichting is nog grotendeels oorspronkelijk, evenals de nog aanwezige art déco uitstalmaterialen. De latei boven de etalage wordt afgedekt door een houten plank met opschrift. De bovenwoning in de zolderverdieping heeft twee uitgestulpte kozijnen op een uitkraging.

Raadhuisstraat 11: woonhuis
Boterkoopman Hans Ygrams bouwde dit huis in 1793 op de plek van een ouder huis. Het pand is voorzien van een fraaie klokgevel met gebeeldhouwde aanzetstukken en topafdekking. Het familiewapen met daarin een afbeelding van botertonnen refereert aan de boterhandel. De voordeur heeft een fraai gesneden bovenlicht. Voor het huis ligt een oude hardstenen stoep met stoeppalen en smeedijzeren kettingen.
De indeling van het huis wordt gekenmerkt door niveauverschillen. Het lange woonhuis is in de lengte ingedeeld in drie compartimenten. Deze indeling kwam vaak voor in lange woonhuizen in Friesland.

Van Swinderenstraat 7: woonhuis
Van Swinderenstraat 7 was het stamhuis van de familie Poppe. Het werd in 1789 gebouwd op de plek van een ouder huis dat al sinds 1727 in bezit was van deze familie. Dat de familie Poppe rijk geworden is van de boterhandel is terug te zien in het familiewapen aan de rijk gedecoreerde gevel met Lodewijk XV elementen. Het wapen bevat een koe, botervaatjes en botergoot en het botermerk van de familie met drie geschakelde driehoeken. Opvallend aan de gevel is het grote aantal rozetvormige ankers. Deze waren nodig om de lichte gevel goed aan het huis vast te zetten. In het huis zijn veel 18de-eeuwse elementen bewaard gebleven. Ook de indeling van het huis is nog grotendeels 18de-eeuws.