©: Hendrik van Kampen

Waaxens is een vrij uitgestrekt terpdorp dat in de tweede helft van de 8ste eeuw als Wacheringe voor het eerst in de bronnen voorkomt. De bijna vijf en een halve meter hoge terp kan enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling zijn ontstaan en heeft door de eeuwen heen een geringe bebouwing gekend. Noch in de bebouwing, noch in de parcellering is enige systematiek te ontdekken, al lijkt het er wel op dat de weinig afgegraven terp een min of meer rechthoekige omvang heeft gehad.

Het dorp had geen waterverbinding met de omgeving, ongeveer 800 meter ten noorden loopt de Opvaart naar de westelijk gelegen Holwerdervaart. De Opvaart liep naar de vroegere state Tjessens die in een fraai park – gerooid in de tweede wereldoorlog – was gelegen. De weg van Holwerd naar het zuiden meanderde aanvankelijk noordelijk om de terpvoet van Waaxens. De doorgaande rijweg die rondom 1860 tussen Holwerd en Dokkum is aangelegd kwam aan de zuidkant over de terpflank te lopen.

Ten westen van de weg staat de stinspoort van Sjucksmastate. De poort staat op een schuinsverschoven rechthoekige plattegrond en de bogen hebben vormen van verschoven ellipsen, waardoor de schuinte optisch wordt gecorrigeerd. Aan de veldzijde een maskaron op de sluitsteen en een steen uit 1668 met de wapens van Harinxma en Botnia. Aan de hofzijde is de geveltop doorzeefd met duivengaten. Naast de kerk staat de pastorie met een voorgevel die is voorzien van neorenaissance sierwerk, zoals rusticablokken, diepreliëf, diamantkoppen, een panelen-fries, boogtrommels met metselmozaïek en putti.

De gotische kerk is eenbeukig met een koor met driezijdige sluiting en een slanke in het kerklichaam opgenomen zadeldaktoren. De kerk is in de eerste helft van de 15de eeuw vernieuwd met gebruikmaking van het oude bouwmateriaal. De westgevel is modern: het kerkje is in 1962 gerestaureerd. Het interieur heeft sfeervol 17de-eeuws meubilair en er is een verrassend zandstenen epitaaf voor Douwe van Aylva, die in 1592 voor Deventer viel.

Colofon

Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
NLP: Doarpswurk

© Foto voorblad: Hendrik van Kampen