De Skâns
Eastmahoarne hat net de status fan in doarp; it is, krektlyk as Iesumasyl in buorskip dat heart by it doarp Eanjum. (Underwilen hat Eastmahoarne formeel de doarpsstatus al krigen-red.) Yn it kollektive ûnthâld fan de Friezen wurdt Eastmahoarne wol as in doarp erfaren. Foaral om’t it lange tiid, fan sawat 1830 ôf, it ôfreisplak wie fan de feartsjinst nei Skiermûntseach en it lisplak fan de rêdingsboat. Nei it ôfsluten fan de dyk en it dêrtroch bedimjen fan de Lauwerssee ta Lauwersmar is de streek nea fergetten wurden. In nij haadstik yn de skiednis sette doe útein as plak fan de (wetter)rekreaasje.
Yn it lêst fan de 18e ieu meldt de Tegenwoordige Staat van Friesland: “Ten Oosten van Aanjum ligt aan zee de schans Oostmahorn, by welke eene schoone reede en ankerplaats is voor maatig groote schepen; komende die uit Hamburg, Denemarken en de Oostzee hier daarom dikwyls ten anker; doch voornaamlyk de Groninger turfschepen, wanneer zy, wegens tegenwind, deeze hoek niet kunnen boven zeilen. In het jaar 1576 werd Oostmahorn door Bartold Entes vast gemaakt, en door Caspar Robles ... geweldig bestormd, doch zo wel verdedigd dat hy met groot verlies moest aftrekken.”
Eastmahoarne wie ankerplak en ferdigeningsplak. De skâns wie yn 1576 opsmiten. Yn de 18e ieu waard in seehaad oanlein. It hjoeddeiske havenljocht mei stegers datearret fan om-ende-by 1930 en hat ekspresjonistyske foarmen. Eastmahoarne bestiet út spontaan oan de tagongsdyk en efter de seedyk ûntwikkele losse lintbebouwing. Tsjin nûmer 26 oer is in yn 1810 oanleine en bûten gebrûk stelde krûdkelder foar de kustbatterij noch yn wêzen. It eardere fersterkingsstasjon fan de PTT yn tradisjonalistyske Delftse School-arsjitektuer is no yn gebrûk as ‘Oerka-museum’. De wurkhaven fan de Rykstsjinst IJsselmeerpolders foar de Lauwersseewurken is omtovere ta in rekreaasjegebiet. Oan en op de súdlike kant is in fakânsjedelsetting op trije tema’s ta stân kommen. Kapefoarmige houten reidwenningen, fan bakstien oplutsen havenwenningen en dykshuzen, dy’t eagje as binne it yn it dykslichem fuortsonken âlderwetske wenweinen.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
NLP: Gemeente Dongeradeel
