Wergea
Wergea is as in agraryske delsetting op in lytse terp tusken inkele marren ûntstien. Dizze marren, de Grutte Wergeaster Mar, de Jorniahúster Mar en de Himpenser Mar, binne allegearre droechmeald.
It doarp hat syn ûntwikkeling foaral te tankjen oan de geunstige lizzing foar it ferkear. It leit oan de Wergeaster Feart, in eardere drokke rûte dy’t Ljouwert mei it suden ferbûn.
De lêste desennia is it wer drok op’ e feart, mar dan troch de wetterrekreaasje. By beide kanten fan de feart lâns is sûnt de 16e ieu seambebouwing ûntwikkele: oan de Grutte Buorren, de Lytse Buorren en letter oan de Nije Hoeke. It begjin fan de Grutte Buorren rint as brede kade foar it front fan de doarpstsjerke lâns. Efter de tsjerke stiet heech de eardere pastorije yn in romme tún.
Dêrnei bûget de Grutte Buorren tusken de bebouwing troch, wêrfan de wenten en eardere winkels oan de westkant deun by it wetter stean. Der steane nochal wat brede wenningen fan it notabele type, op’ e hoeke fan de Giele Eker in pân út 1668, bekend as de âlde bakkerij. De tutegevel hat foar dy tiid karakteristike beitelingen. Under is de yndieling feroare, mar op de ferdjipping sitte de rûne ûntlestingsbôgen mei negblokken boppe de finsters. Kordonbannen fan natuerstien jouwe de boulagen oan en de gevel wurdt bekroand troch in op in konsole mei kopke rêstende útmitsele pinakel. Fierder súdlik leit in lytse izeren flapbrêge oer it smelle dwersfeartsje en dan folget de Hillebuorren by it wetter fan de Wergeaster Feart lâns.
De foar in grut part sletten bebouwing by de smelle kade fan de Lytse Buorren lâns is út de desennia om 1900 hinne. De measte huzen binne in inkele laach mei in kap heech, mar soms is der ien heger. Yn de gevelwand falt it brede Popmagasthûs op, it yn 1664 stichte widdohofke dat yn 1864 fernijd is. Boppe de doar fan de foar it dak útboude middenpartij is de grutte wapenstien fan stichtster Vrouk van Popma en har man wer pleatst. Oan de noardkant fan de brêge is de gong by it wetter lâns, de Nije Hoeke, noch smeller. Dêr stiet wol de grutste en mei sierpleister eleminten oerdadich fersierde notabele wenning. De wenning is boud troch in hiele ûndernimmende man yn de desennia om 1900 hinne: Abraham Keimpes Hoekstra. Hy wie bouûndernimmer fan huzen, pleatsen en molens. Fierder wie er jildsjitter en technysk adviseur fan de boeren dy’t yn 1886 de Vereniging Coöperatieve Zuivelfabriek “Warga”oprjochte ha, de earste fabryk fan it lân dy’t sa organisearre wie. Boppedat waard er in ferneamde redensfabrikant. Dêrmei hold er syn feinten yn de sloppe wintertiid oan it wurk. Oan it begjin fan de 20e ieu produsearre er om deselde reden semintstiennen, wêrtroch der yn Wergea en omjouwing in protte gebouwen opfallend fan dit materiaal boud binne. Heaks op it wetter kamen ynearsten allinne beheinde buertsjes by paden en wegen lâns, wêrfan de Giele Eker de belangrykste is. Dêr steane inkele huzen út it ein fan de 18e ieu en notabele wenningen.
De roomske Martinustsjerke mei hege toer is yn 1862 ferriisd nei ûntwerp fan H.J.Wennekers yn in betide neogotyske styl en hat in komplete ynventaris yn dy styl. De herfoarme tsjerke, ek mei toer, ferriisde yn 1872 en is tsjintwurdich yn gebrûk as doarpshûs De Bidler.
Yn de twadde helte fan de 19e ieu waard de weiferbining fan Ljouwert út troch de doarpen lein. Hjirtroch kaam der ek mear bebouwing by de Tsjerkebuorren, Ljouwerterwei en de Wartensterdyk lâns, wêr’t ek wer notabele en lytse boargerhuzen boud waarden. Oan de westlike râne fan de doarpsbebouwing stiet it saneamde “Ald Slot”. It bûtenferbliuw is yn 1787 boud as foarhûs fan in pleats, mar hat in skiednis dy’t wêrom giet oant 1423 ta mei in lytse sealstins dy’t as Ald Roarda bekend is. Yn dat slotsje is organist en komponist Reynoldus Popma van Oevering om 1700 hinne opgroeid. It hjoeddeistige slot kaam mooglik mei gebrûk fan fûneminten en âld materiaal ta stân.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
NLP: VVV Mid Fryslân
DEP: VVV Mid Fryslân
