Mûnein
Mûnein is in streekdoarp dat oant 1948 by Oentsjerk hearde en doe de status fan selsstannich doarp krige. It doarp bestiet út buerten oan wjerskanten fan ferskate wegen en paden, dy’t by de Dr. Kijlstraweg lâns hjir en dêr fertichtings kenne en by de krusing mei de Jelte Binneswei ta in soarte fan doarpskom foarme binne.
It doarp tanket syn namme oan in mûne dy’t alhielendal yn it easten tsjin de grins fan Dantumadiel oan stie. Op de gritenijkaart fan Tytsjerksteradiel yn de Schotanusatlas stiet de mûne oanjûn, flakby it marke De Swarte Broek dat doedestiids folle grutter wie as tsjintwurdich. Op de kaart yn de Eekhoff-atlas is de mûne ferdwûn. It doarp hie doe gjin hichtepunt mear, want in tsjerke hat it nea hân.
Pas om 1900 hinne kaam der, en no oan de súdeastlike marzje fan it doarp, wer in hichtepunt: it flaaksfabryk mei in flinke skoarstienpiip,troch de filantroop Th.M.Th. van Welderen baron Rengers stichte foar de wurkgelegenheid. It kompleks, dat no net mear yn bedriuw is, is soarchfâldich fan giele stien boud. It heechste gedielte, - ûnder in dûbeld sealdak -, is dutsen mei Fryske golfpannen dy‘t om en om griis smoard en oranjeread binne. Ien en oar levert in dekoratyf byld op. Dêrefter strekt him in legere fleugel út wêrtroch’t in moaie spanning tusken fertikale en horizontale eleminten ûntstien is.
De measte bebouwing is ynbannich, al steane der yn en by it doarp ek inkele flinke pleatsen, sa as dy út 1880 oan de Kaetsjemuoiwei 28. Op nûmer 37 stiet in hûs út 1751 dat foar in part fan kleastermoppen boud is. De yn 1905 oprjochte ‘Vereeniging tot verbetering van de volkshuisvesting in de dorpen Giekerk, Oenkerk en Oudkerk’ boude yn 1907 en 1908 oan de Kaetsjemuoiwei en Dr. Kijlstraweg fjouwer dûbele arbeidershuzen, de âldste wenningwetwenningen op it Fryske plattelân. Se stean der noch altyd mar binne ta fjouwer wenningen gearfoege. Fuort nei de Twadde Wrâldoarloch is oan de Dr. Kijlstraweg in fraaie rige folkswenten boud yn de tradisjonalistyske trant fan de Delftse School.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
