Ljouwert
Ljouwert is ûntstien op in terp út de iere Midsieuwen mei in agrarysk karakter tichtby de Middelsee, Oldehove, en yn de 9e ieu oan wjerskanten fan de mûning fan de Ie opsmiten terpen mei in hannelsdelsetting. Terpen, dy’t yn de Hoogstraten noch altyd goed te erfaren binne.
De âldste fermelding fan Ljouwert is yn de 11e ieu. De houten tsjerke fan Sint-Vitus waard doe ferfongen troch in (dowe)stiennen gebou en yn dy tiid fûn ek de earste dikebou plak. Nei‘t de Middelsee tichtslike wie, wreide de delsetting him yn westlike rjochting út. It swiertepunt bleau op de terpen fan Nijehove en dêr waard yn de 12e ieu de Mariatsjerke boud en healwei de 13e ieu tsjin de soal fan de terp oan it kleaster fan de Dominikanen. De kleastertsjerke, de Jacobijnertsjerke, is yn de 13e ieu boud en ferskate kearen útwreide. Oan de noardkant stean de oantinkens oan it kleaster mei in part fan de prachtich oerwulve kleastergong. Yn it koar binne de leden fan de stedhâldersfamylje begroeven.
Yn it easten en súdwesten wreide de stêd út en alles waard yn 1435 ûnder in stêdsrjocht brocht. Omdat Ljouwert yn in net fan wetterlopen lei, koe de stedsstruktuer trochriuwen wurde troch grêften. Troch hannel en oare aktiviteiten groeide de stêd foarspoedich en doe‘t Albrecht van Saksen Hear fan Fryslân waard, keas hy yn 1504 foar Ljouwert as sit fan de bestjoersynstellings en dus as haadstêd.
De letGoatyske Aldehou, it symboal fan de stêd, bliuwt as skeane en kromme toer it ferhaal fertelle fan de mislearre ambysjes fan tsjerke- en stedsbestjoer. Yn 1529 koe men begjinne mei de bou fan in hege toer. Hy begûn te sakjen en bleau sakjen en it wurk waard yn 1533 stillein.
De sintrale oerheid slagge wol. It bestjoerspaleis, de Kânselarij, is fan 1566 oant 1571 boud troch de boumaster fan kening Filips II. It ryk detaillearre gebou tsjinne as húsfesting fan het ‘Hof van Friesland’, it belangrykste bestjoersorgaan. De boustyl is noch hielendal letGoatysk, mar tagongspoarte, kraachstiennen en oare details binne al yn de nije styl fan de renêssânse. It gebou drukt it kenterjen fan de tiid út: Opstân en Herfoarming wienen yn in tiidsbestek fan tsien jier in feit. De Kânselarij is no ûnderdiel fan it Frysk Museum. Nei‘t der al earder in grêft om de stêd hinne groeven wie en in begin fan in omwâling, krige de stêd yn de tsientallen jierren om 1600 hinne in frijwol folslein bastionearre fêsting.
Ljouwert is in deftige stêd wurden, want se is ek ieuwenlang residinsje west fan Nassause stedhâlders. Dy wennen mei har húshâldings en hofhâlding yn it sintrum fan Ljouwert. Dit ‘Stadhouderlijke Hof’ bestie oarspronklik út twa yn styl ferskillende staten, dy‘t tegearre wol in foarplein foarmen. De ferskate generaasjes Nassaus ha it skildereftige gehiel sa faak ferboud dat in ienriedich mar lykwols in strang fleugelgebou it resultaat waard. De stedhâlders ha hjir oan 1747 ta residearre. Tsjin it Hof oer stiet it stedshûs. It haadgebou is yn 1715 yn sober klassisisme boud op keldersferwulven fan in midsieuske stins. De middenpartij krige de measte oandacht. Boppe de yngong binne frede en gerjochtichheid útbylde. Yn de koepel hinget in kariljon út 1687. Yn 1760 is efter it haadgebou in riedsealfleugel yn rococostyl boud. Ljouwert wie let mei in represintatyf stedshûs, ynfestearre yn de waach, in steatlik gebou yn renêssânsestyl dat it belang fan de suvelhannel ta útdrukking bringt. It waachgebou kaam ta stân yn 1595 en is oan de ûnderkant iepen mei grutte bôgen en in hingjende luif deromhinne. Boppe de luif binne op de hoeken wapenshâldende liuwen en in prachtich bewurke fries te sjen.
Yn de iere 19e ieu is de fêsting ûntmantele en krige de stêd in râne fan plantsoenen, wêrfan‘t no mei de Prinsetún, allinne de noardlike gedielten noch bestean. Yn de 20e ieu is de stêd nei alle kanten útwreide, nei de oarloch, doe’t in part fan Ljouwerteradiel anneksearre wie, ek nei it suden ta. Der kamen oan ‘e bûtekant fan in yn rap tempo foltôge rûnwei bûtenwiken fan grutte omfang.
Locatie
Leeuwarden
