Goutum
Goutum is in terpdoarp dat yn de iere midsieuwen ûntstien is op in noard-súd rinnende kwelderwâl dêr‘t mear (hús)terpen opsmiten binne, bgl. de dúdlik oan ‘e súdkant fan it doarp werom te kennen terp Techum, dêr‘t in fraaie kop-hals-romppleats út 1904 op stiet. Op inkele terpen ha staten stien. Op de terp fan Goutum sels, westlik fan de tsjerke, stie oant 1882 ta Wiardastate, ien fan de grutste staten fan Fryslân. De terp is ein 19e ieu diels ôfgroeven, oan de noardkant oan it Fjildpaad is dat goed te fernimmen.
De Middelsee, westlik fan Goutum is yn de 11e ieu bedike, mar wie yn ‘e rin fan de 13e ieu op ‘e hichte fan Goutum ek al wer tichtslike. Oan en yn ‘e buert fan de dyk, no de Oeriselskestrjitwei, steane inkele opmerklike pleatsen yn it Goutumer Nijlân. De stjelpbuorkerij op nûmer 16 datearret út om-ende-by 1890 en in segminten ferdielde buorkerij, destiids in eksperimint foar in nije bedriuwsfiering, is yn 1908 yn fernijingsstyl ûntwurpen troch W.C. de Groot. Oan de súdlike seame fan it doarp stiet de grutte stjelppleats Heechhiem út 1889 mei in útboude molkenkelder. Fierderop steane oan de Wergeasterdyk in pear fraaie stjelpen.
De Middelseedyk is in ferbiningsdyk wurden, dy‘t yn 1827 ta ryksstrjitwei nei Swol ferbettere waard. Yn ‘e rin fan de 19e ieu groeide dêr de lintbebouwing bylâns. Ek de ferbiningswei fan de terpbuert mei dizze dykbuert krige yn de 20e ieu lintbebouwing. Op de westlike flank fan de doarpstsjerke wie Wiardastate de represintative kastielwenning mei grutte en hege fleugels en in hege toer op in omgrêfte terrein en in poartegebou. Eage de state oan de bûtenkant troch syn robúste foarkommen dreech en steech, binnenyn wie it ien en al renêssânsepracht. Oan de oare kant fan de mei bermsleatten flankearre dyk leine grutte tunen dy ‘t by de state hearden.
Yn 1880 waard skean tsjin de doe noch besteande Wiardastate oer in pastorije boud, in twa boulagen heech, blank bestukadoare hearehûs mei in koetshús. De wenning kaam ta stân fuort westlik fan de al gau dêrnei roaide oertunen fan Wiardastate. Doe waard de mei beammen omseame en wilens dimpte sleatten begrinze tagongsdyk nei de doarpsterp ta, de Singel neamd. De dyk krige letter de namme Buorren.
Op de terp is yn de 11e of 12e ieu de Agnestsjerke boud, wêrfan yn it muorrewurk fan dowestien noch grutte stikken yn alderhande patroanen sichtber binne. Yn de 15e ieu binne it koar en de súdlike muorre fan it skip fernijd en nei de tiid faak opknapt. De finsters bgl. binne yn de 19e ieu noch lytser makke. De sealdaktoer, ferdield yn trije segminten en dekorative nissegroepen datearje ek út dy ieu en is ek in pear kear reparearre, sa as te lêzen is op de jierstiennen út 1631 en 1737. De toer draacht in liedklok dy ‘t yn 1511 getten is troch Geert van Wou en Johan Schonenborch. Yn it ynterieur fan de tsjerke hingje twa wapenbuorden en acht leaden platen fan lykkisten fan de famylje Cammingha. De preekstoel en it doopstek binne út de 19e ieu. It oargel is yn 1894 boud troch de firma L. van Dam & Zn. Oan ‘e súdkant fan de tsjerke stiet in trijetal yn leeftyd en toai ûnderskieden middengongwenningen heech op ‘e terp. Ien dêrfan út ûngefear 1870 hat in front mei in djippe tún nei de Buorren ta en in twadde front nei it tsjerkepaad. In oare wenning út 1894 yn neorenêssânsefoarmen is de kosterswenning mei in romte foar tsjerklike gearkomsten. Oan it tsjerkepaad is om 1900 hinne in hynstestâl bijboud. Yn de santiger jierren is it doarp oan de súdwest- en eastkant sterk útwreide mei wenwiken.
Yn it lêst fan de 20e ieu krige Goutum-Noard oan it Van Harinxmakanaal stâl, wêrtroch’t it doarp der yn in koarte tiid sawat 1000 ynwenners by krige. It is in brede strook, ynklamme tusken in iepen heechspanningstrasee en it kanaal, ûnderferdield yn in sa‘n sân stikhinne rjochthoekige gebieten. In helder gehiel, ûntsletten troch in rjochte dyk en by it kanaal lâns in autonome fytsrûte.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
NLP: Doarpswurk
