Bitgum
Bitgum is in terpdoarp dat inkele ieuwen foar it begjin fan de jiertelling ûntstien is op en kwelderwâl, fuort westlik fan de Boarn of Bordine, dy ‘t him yn ‘e Midsieuwen ferbrede hat ta de Middelsee. It wie in grutte en frij hege terp dêr ‘t de bebouwing him ta healwei de 19e ieu konsintrearre, mar ek oan de westlike seame en oan de dyk oan de eastkant kaam wol wat bebouwing. Noch fierder nei it súdeasten ta groeide de buert by de mole út ta it streekdoarp Bitgummole.
Tusken it doarp en dizze buert hat oant 1879 ta it omgrêfte Groot Terhorne of Martenastate stien yn in grut tunenkompleks, ien fan de grutste staten fan Fryslân. Nei de Martena’s wenne dêr de adelike famylje Thoe Schwartzenberg en Hohelansberg. As neitins is der yn de tsjerke in fraaie epitaaf fan sânstien, oan de grûnlizzer fan de Fryske staach: Johan Onuphrius Schwarzenberg (ferstoarn yn 1584) en syn frou Maria von Grombach (ferstoarn yn 1564). It is in maniëristysk monumint dêr ‘t Dirck Lieuwes oan begûn en dat om 1615 hinne ôfmakke is troch Jelle Claesz. Op it plak fan de state binne no de sportfjilden en tunen.
Bitgum is in nochal deftich doarp, wat yn ‘e buorren te sjen is oan de rige notabele wenten út de twadde helte fan de 19e ieu, meastal mei in middengong. De fraaiste is de pastorije op nûmer 28; in folslein neoklassicistysk pân fan om-ende-by 1850, mei in doarrelistwurk flankearre troch komposite pilasters en in dakkajút mei in trijeliddich serlianafinster.
Op en oan de râne fan it doarp binne yn 1915 fierder ek al arbeidershuzen boud. Oan de Jonkersleane seis en oan de Frânskeleane sechtsjin tige kreas fersoarge twa-ûnder-ien- kapewenningen. Nei de oarloch waard dat fuortset mei rigen tradisjonalistyske huzen oan de Hillige Kamp en de Hemmemastrjitte (1948).
De oan de Sint-Martinus wijde tsjerke is yn goatyske styl yn 1669 ferboud en hat moai 17e-ieusk meubilêr. De toer is yn de 16e ieu oplutsen yn giele en reade bakstien en is foarsjoen fan rûnbôgenissen.
Colofon
Uitgeverij: NoordBoek - Auteur: Peter Karstkarel
