Nijsgjirrichheden yn Appelskea

Appelscha, Vaart NZ 149: Damsluis

In het kader van de 'Verbetering van den Binnenlandschen Waterstaat' zijn alle sluizen in de Compagnonsvaarten in de negentiende eeuw vernieuwd en voorzien van een bijbehorende, gestandaardiseerde sluiswachterswoningen. Toen in 1894 de vaarwegen in Drenthe en Friesland werden gekoppeld, wat mede ten doel had de afwatering vanuit Drenthe te verbeteren, werd de dam op de grens van de beide provincies doorgraven.

In de sluiswachterswoning bevindt zich een tegeltableau met berijmd opschrift dat hieraan herinnert: '(...) Waar eeuwen was de Drentsche scheid, En doorvaart werd gemist, Was `t Frieslands wil en haar beleid, Die `t lot des dams beslistt (...)'.

De rinketten op de sluishoofden dienden ertoe om de afstroming te laten plaatsvinden zonder te schutten.

Appelscha, Bruggelaan 62: gelede boerderij

Boerderijen van het type 'gelede bouw' zijn zeldzaam in de provincie. Deze in 1914 gebouwde modelboerderij is een vroeg voorbeeld. Ontwerper was architect O.M. Meek uit Donkerbroek, aannemer G. Hoekstra uit Appelscha.

De plattegrond bestaat uit een L-vormig dwarsgeplaatst woonhuis, in de lengte daarachter de stal en haaks daarop een schuur. Het voorhuis is gebouwd in een stijl die verwant is aan de Art Nouveau.

Kale duinen bij Appelscha

Nog net in Friesland, tegen de Drentse grens aan, liggen de kale Duinen bij Appelscha. De rust, de schoonheid en de stilte die je er vindt, zijn uniek. Het is een plek waarvan je kunt vermoeden dat die er al eeuwen zo bij ligt.

Als kind speelde ik er met mijn nichtje, dat er vlakbij woonde. We lieten ons dan van de duinen rollen, die toen trouwens nog wel wat hoger waren. Ook hebben we er eindeloos gewandeld. Later met man en kinderen, nog weer later met z'n beiden en de hond. Nu mijn man er niet meer is, zijn mede door deze herinneringen de Kale Duinen voor mij het mooiste stukje Friesland.

Appelscha, Sanatoriumweg 1: röntgengebouw

In de Staatsboswachterij van Appelscha verkreeg de 'Stichting Volkssanatorium' in 1922 een terrein van circa 70 hectare. Op het terrein verrees een nieuw en modern sanatorium ter bestrijding van toenmalige volksziekte nummer één: tuberculose. In 1925 werd het complex uitgebreid met een röntgenlaboratorium, ontworpen door architect M.O. Meek uit Donkerbroek. Door de toepassing van het röntgentoestel als hulpmiddel in de diagnostiek en door het chirurgisch ingrijpen konden ook ernstig zieke patiënten worden genezen.

Het röntgengebouw is dank zij de situering in het verlengde van de toegangsweg tot het complex en de opvallende vormgeving een duidelijk markeringspunt. Het gebouw kreeg een torentje met een uurwerk en een echte luidklok, opdat de geïsoleerde bewoners van het sanatorium eens een echte torenklok konden horen slaan. Op de torenspits staat een windwijzer in de vorm van een bliksemschicht, een verwijzing naar de röntgenstraling.

Appelscha, Sanatoriumweg 1: röntgengebouw

In de Staatsboswachterij van Appelscha verkreeg de 'Stichting Volkssanatorium' in 1922 een terrein van circa 70 hectare. Op het terrein verrees een nieuw en modern sanatorium ter bestrijding van toenmalige volksziekte nummer één: tuberculose. In 1925 werd het complex uitgebreid met een röntgenlaboratorium, ontworpen door architect M.O. Meek uit Donkerbroek. Door de toepassing van het röntgentoestel als hulpmiddel in de diagnostiek en door het chirurgisch ingrijpen konden ook ernstig zieke patiënten worden genezen.

Het röntgengebouw is dank zij de situering in het verlengde van de toegangsweg tot het complex en de opvallende vormgeving een duidelijk markeringspunt. Het gebouw kreeg een torentje met een uurwerk en een echte luidklok, opdat de geïsoleerde bewoners van het sanatorium eens een echte torenklok konden horen slaan. Op de torenspits staat een windwijzer in de vorm van een bliksemschicht, een verwijzing naar de röntgenstraling.

Schutsluis

In het begin van de negentiende eeuw werd ter ontsluiting van het veengebied in oost-stellingwerf een kanaal gegraven, de Opsterlandsche Compagnonsvaart. Om het hoogteverschil tussen Oosterwolde en de Drentse grens te overbruggen, werden een aantal schutsluizen voor de scheepvaart aangelegd.

Bij de Industrieweg in Appelscha werd de schutsluis 'het Zevende verlaat' aangelegd ('verlaat' is een in het noorden gebruikte term voor sluis). De schutsluis werd oorspronkelijk in 1819 gebouwd en in 1890 vernieuwd.

De sluiskolk heeft gemetselde sluiswanden, over het buitenhoofd ligt een smalle ijzeren ophaalbrug voor voetgangers. Naast de sluis werd in 1890 een sluiswachterswoning gebouwd, in de traditionele stijl van een Stellingwerfse boerderij. De sluiswachterswoning is in 1955 gerestaureerd.